Her çalışanın sahip olduğu sosyal güvenlik hakları; iş kazası, meslek hastalığı, analık, işsizlik, doğum, ölüm, hastalık, maluliyet ve emekliliktir. Bu haklar, vatandaşları, risklere karşı korumaktadır.
Bu bölümde;
1. Tüm engelli çalışanların erken emekliliği
2. Malulen emeklilik
3. Kontrol muayenesi
ile ilgili bilgilere yer verilmiştir.
Engelliler, erken emeklilik başvurularında engelli sağlık raporunun aslı ya da noter onaylı sureti kullanılır. 20 Şubat 2019 sonrası alınan engellilik raporları Sağlık Bakanlığı elektronik sisteminde kayıtlı olduğundan kişiler e-Nabız sisteminden alacakları rapor örneği ile başvuru yaparlar.
Öte yandan SGK, erken emeklilik başvurularında, son 6 aya ait engellilik sağlık kurul raporu istemektedir. SGK, engellilerin erken emeklilik başvurularında, 2018/38 sayılı SGK Genelgesine istinaden, engelli kişilerden son 6 aya ait engellilik sağlık kurul raporu talep etmektedir. Raporu sürekli olsa da başvuran, emeklilik başvurusuna 6 aydan az süre kala, rapor yenilemek zorundadır. Mevcut Kanun metni içinde son 6 aya ait raporla başvuru şartına yönelik bir hüküm olmadığını belirtmek isteriz. Ancak, SGK, sırf bu şartı yerine getirmedikleri için emeklilik talebini reddetmektedir.
Emeklilik başvurularında; SGK tarafından yayımlanmış 2018/38 sayılı “Emeklilik İşlemleri” konulu Genelge nedeniyle, son 6 aya engellilik sağlık kurul raporu (var olan rapor sürekli olsa da) istenmektedir. Genelge’nin Dördüncü Kısım “Sevk ve Kontrol Muayene İşlemleri, Masrafların Karşılanması, Kurum Sağlık Kurulları ve İtiraz İşlemleri” başlıklı Yedinci Bölümü “1. Sevk İşlemlerinin Yapılacağı Durumlar” alt bölümünde; “Malullük ve yaşlılık sigortasına ilişkin çalışma gücü kaybı, meslek hastalığı/iş kazası sonucu meslekte kazanma gücü kaybı oranı ile erken yaşlanma tespit talebinde bulunan sigortalıların, talep tarihinden önceki 6 ay içerisinde Kurumca yetkilendirilmiş hastanelerce düzenlenmiş durum bildirir sağlık kurulu rapor asılları, asıllarının olmaması durumunda düzenleyen hastane yetkilisince başhekimlik mührü ve ıslak imza ile aslı gibidir şeklinde onaylanmış fotokopileri veya noter tasdikli suretleri ile müracaat etmeleri halinde bu raporları (…) içerir şekilde hazırlanacak dosyalar değerlendirilmek üzere Kurum sağlık kuruluna gönderilecektir. Yapılacak değerlendirme sonucu gerekli görülmesi halinde, Kurulca yeniden muayene istenilebilecektir.” ifadeleri yer almaktadır. Genelge için bakınız: https://kms.kaysis.gov.tr/Home/Kurum/22620739
Bu konuda mağdur olan engelli memurun, SGK’ya başvurusuna ilişkin Kamu Denetçiliği Kurumuna yaptığı başvuru ve karar metni aşağıdadır.
1.ERKEN EMEKLİLİK HAKLARI
1 Ekim 2008 tarihinde yürürlüğe giren 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile SSK, BAĞ-KUR ve Emekli Sandığı tek bir çatı altında toplanmış, bu kanunların geçerli hükümleri, 5510 sayılı Kanuna geçici maddeler olarak alınmıştır. Dolayısıyla 5510 sayılı Kanun’un yürürlüğe girmesinden önce işe girmiş olanlar, işe girişte tabi oldukları kanunlardan yararlanmaya devam edeceklerdir.
Engelli çalışanların emeklilik haklarına yönelik bilgiler
Engelli çalışanın emekli olduğunda alacağı aylık; yaşlılık aylığıdır.
Engelli çalışanlar, yaşa bağlı olmaksızın erken emekli olma hakkına sahiptir.
Emeklilik için çalışılması gerekli sürenin belirlenmesinde önemli olan, sigortalılık başlangıç tarihi, engel oranı ve ödenen prim gün sayısıdır.
Erken emekli olabilmek için; ön görülen yılın tamamlanmış, aynı zamanda prim gününün dolmuş olması gereklidir. Yani emeklilik süresi 15 yıl olan bir çalışan, 15 yılı dolmuş olmasına rağmen, istenen prim günü tam değilse, prim gününü tamamlamak için çalışmaya devam etmelidir.
Emeklilik sürelerinin hesabında erkek ve kadın çalışanlara ait bir ayrım olmasına rağmen, engelli çalışanlar arasında bu ayrım yoktur.
Emeklilik için süresi dolan engelli çalışanın, erken emeklilik başvurusunun onay makamı SGK’dır.
Erken emeklilik talebinde memur, kurumuna dilekçe ile başvuru yapar. Memur tarafından kuruma verilen dilekçe; kurum tarafından SGK Kamu Görevlileri Emeklilik Daire Başkanlığına gönderilir.
BAĞ-KUR ve SSK’lı çalışan ise, doğrudan SGK’ya başvuru yapabilir.
SGK, engelli çalışan adına emeklilik zamanına ilişkin bildirimi yapmaz. Erken emeklilik için Kanun’da verilen süre dolduğunda, çalışan, zorla emekli edilemez.
SGK Sağlık Kurulu, çalışanın engelli sağlık raporunu inceleyerek hakkında karar verir. SGK’nın başvuran hakkında karar vermesi için, engelli sağlık raporu vermeye yetkili hastanelerden alınmış bir rapor olması gerekir. SGK Sağlık Kurulu, bu raporla birlikte başvuranın, engel durumu ile ilgili tıbbi belgeleri inceler ve çalışma gücü kayıp oranı belirlenir. Emeklilik başvurusunun, kabul ya da reddine ilişkin karar, SGK tarafından memura kurumu aracılığı ile gelirken şahsen başvuruda şahıs adına iletilir.
Emeklilik başvurusundan önce çalışanlar, emekli olup olamayacaklarına dair ya da emeklilik sürelerinin hesabı için de SGK’ya başvuru yapabilir.
SGK, emekli olan bazı engelli çalışanlar hakkında kontrol muayenesi kararı alabilir.
SGK, erken emeklilik başvurularını; “çalışma gücü kaybı oranına göre” karara bağlar.
Tüm çalışanlar için erken emeklilik başvurusunda, vergi indirimi belgesi almak zorunluğu yoktur.
A.ENGELLİ MEMURUN-SÖZLEŞMELİ KAMU ÇALIŞANININ ERKEN EMEKLİLİĞİ
Engelli memurun/sözleşmeli kamu çalışanının, erken emeklilik sürelerinin belirlenmesinde önemli olan tarih, 1 Ekim 2008’dir.
1 Ekim 2008 öncesi işe girmiş olan memurlar; 5434 sayılı Emekli Sandığı Kanunu hükümlerine tabidir. Bu Kanun hükümlerine göre, işe girerken engelli olan ve işe girdikten sonra engelli hale gelen memurların emeklilik süreleri farklılık gösterir. Bu sürelerin hesabında askerlik ve doğum borçlanması ile birlikte hizmet birleştirme süreleri dikkate alınır.
Engelli memur ve sözleşmeli kamu çalışanı, erken emeklilik hakkından yararlanmak için, işe giriş tarihi ne olursa olsun vergi indirimi belgesi almak zorunda değildir.
1 Ekim 2008 Öncesi İşe Giren Engelli Memurun/Sözleşmeli Kamu Çalışanının Erken Emeklilik Süreleri
5510 sayılı Yasanın Geçici 4’üncü maddesine göre;
a) 1 Ekim 2008 öncesi engelli olarak işe giren engelli memurlar, engel oranına bakılmaksızın; 15 yıl (5400 prim günü) dolduğunda erken emeklilik hakkı elde ederler.
b) 1 Ekim 2008 öncesi işe girmiş ancak işe girdikten sonra engelli hale gelenlerden, engel durumlarının doğuştan olduğunu belgeleyenler de 15 yıl dolduğunda erken emeklilik hakkı elde ederler.
c) 1 Ekim 2008 öncesi işe girmiş ancak işe girdikten sonra engelli hale gelenler için engel oranlarına göre emeklilik süreleri belirlenir. Buna göre;
ı) Çalışma gücü kaybı; %50 ilâ %59 arasında olduğu anlaşılan sigortalılar, en az 16 yıl sigortalı olmakla (5760 gün),
ıı) Çalışma gücü kaybı; %40 ilâ %49 arasında olduğu anlaşılan sigortalılar, en az 18 yıl sigortalı olmakla (6480 gün),
ııı) %60 ve üzerinde engelli olduğu anlaşılıp, malulen emeklilik hakkı alamayan sigortalılar, en az 15 yıldan beri sigortalı olmak ve en az 3600 prim günü ile
emeklilik hakkı elde ederler.
1 Ekim 2008 günü ve Sonrası İşe Giren Engelli Memurun/Sözleşmeli Kamu Çalışanının Erken Emeklilik Süreleri
5510 Sayılı Yasa’nın 28’inci maddesine göre;
ı) Çalışma gücü kaybı; %50 ilâ %59 arasında olduğu anlaşılan sigortalılar, en az 16 yıldan beri sigortalı olmaları ve 4320 gün,
ıı) Çalışma gücü kaybı; % 40 ilâ %49 arasında olduğu anlaşılan sigortalılar, en az 18 yıldan beri sigortalı olmaları ve 4680 gün,
ııı) İşe girmeden önce malul durumda olup bu nedenle malulen emeklilik hakkından yararlanamayanlar, en az 15yıldan beri sigortalı bulunmak ve en az 3960 prim günü ile;
emeklilik hakkı elde ederler.
B.ENGELLİ BAĞ-KUR ÇALIŞANLARININ ERKEN EMEKLİLİĞİ
1 Ekim 2008 öncesinde BAĞ-KUR’lu olan engellilere erken emeklilik hakkı tanınmamışken bu tarihten sonra BAĞ-KURlu engellilere de erken emeklilik hakkı verilmiştir.
5510 Sayılı Kanunu’na göre engel oranı %40 ve üzerindeki engelliler hem çalışarak hem de isteğe bağlı sigorta primi ödeyerek erken emeklilik haklarını kullanabilirler.
BAĞ-KUR’lu engelli çalışanların erken emeklilik başvurusu için vergi indirimi belgesi almak zorunluluğu yoktur. Bu kişilerin erken emeklilik talebinde bulunduklarında prim borcu bulunmaması gerekir.
Emeklilik için SGK ya şahsen başvuru esastır.
BAĞ-KUR’lular Çalışma Gücü Kayıp Oranına göre;
İlk defa sigortalı olduklarında, çalışma gücü kaybı oranı %60 ve üzeri olanlar malulen emeklilik haklarını kullanamadıklarından bu kişiler engellilik erken emekliliğinden yararlanacaklardır. Ayrıca, sonradan malul olduğunu düşünüp, maluliyet başvurusu yapan ancak SGK tarafından malul kararı verilmeyenler de erken emeklilik hakkından yararlanır.
a)Çalışma gücü kaybı; %60 ve daha üzerinde olup malulen emeklilik hakkı elde edemeyenler; 15 yıl, 3 bin 960 gün
b) Çalışma gücü kaybı; %50 – %59 arası olanlar; 16 yıl, 4 bin 320 gün
c) Çalışma gücü kaybı; %40-%49 arası olanlar; 18 yıl, 4 bin 680 günde
emeklilik hakkı alırlar.
C.ENGELLİ İŞÇİLERİN ERKEN EMEKLİLİĞİ
Kamu kurum ve kuruluşlarında ya da özel sektörde çalışanlarla, taşerondan kadroya geçirilenler; İş Kanunu’na tabidirler. 1 Ekim 2008 tarihi sonrası sigortalı olanlar, emeklilik işlemlerinde 5510 sayılı Yasa’nın 28’inci maddesine, 1 Ekim 2008 tarihi öncesi işe girenler ise 5510 sayılı Yasa’nın Geçici 10’uncu maddesine tabidirler.
İş Kanunu’na tabi çalışan engellilerin, işe giriş tarihlerine göre ve engel oranlarına göre erken emeklilik şartları (sigortalılık süresi ve prim günü) farklılık gösterir. Öte yandan, işçilerin tabi olduğu şartların; memur ve BAĞ-KUR’lu engelli çalışanlardan da farklıdır. 1.1.2015 tarihi ve sonrası işe girenler için; erken emeklilik şartları eşitlenmiş ve böylece engelli işçiler de, 5510 sayılı Yasa’nın 28’inci maddesinde belirtilen şartlara tabi olmuşlardır.
Emeklilik için SGK’ya şahsen başvuru esastır. SGK engelli işçi adına emeklilik bildirimi yapmaz. Erken emeklilik için kanunda verilen süre dolduğunda, engelli işçi zorla emekli edilemez.
Erken emeklilik için yıl ve prim günü şartının sağlanmış olması gerekir. Her ikisini tamamlamış olanların prim günü, 5400 günden eksik ise, bu çalışanlara, 5400 prim günü üzerinden aylık bağlanır.
15 Ocak 2025 tarihinde, 5510 sayılı Yasa’da yapılan değişiklik ile bu farklılık ile ilgili düzenleme yapılmıştır. Düzenleme ile birlikte engelli işçilerin erken emeklilik süreleri aşağıdaki gibidir.
Çalışma Gücü Kayıp Oranları
|
Sigorta Başlangıç Tarihi |
%60 ve üzeri |
%50 ile 59 (dahil) arası |
%40 ile 49 (dahil) arası |
|
31.12.2008 öncesi |
15 yıl+3bin 600 gün |
16 yıl+ 3bin 700gün |
18 yıl+4bin 100gün |
|
01.01.2009-31.12.2009 |
15 yıl+3bin 800 gün |
16 yıl+3bin 800gün |
18 yıl+4bin 200gün |
|
01.01.2010-31.12.2010 |
1 5yıl+3bin 900 gün |
16 yıl+3bin 900gün |
18 yıl+4bin 300gün |
|
01.01.2011-31.12.2011 |
15yıl+3bin 960 gün |
16 yıl+4bin gün |
18 yıl+4bin 400gün |
|
01.01.2012-31.12.2012 |
15yıl+3bin 960 gün |
16 yıl+4bin 100gün |
18yıl+4 bin 500gün |
|
01.01.2013-31.12.2013 |
15yıl+3bin 960 gün |
16 yıl+4bin 200gün |
18 yıl+4bin 600gün |
|
01.01.2014-31.12.2014 |
15yıl+3bin 960 gün |
16 yıl+4bin 300gün |
18 yıl+4bin 680gün |
|
01.01.2015’den sonra |
15yıl+3bin 960 gün |
16 yıl+4bin 320gün |
18 yıl+4bin 680gün |
Tablo 1: 1 Ekim 2008 tarihi öncesi ve sonrası işe giren engelli işçilerin erken emeklilik süreleri
D.ENGELLİ SÜREKLİ İŞÇİLERİN EMEKLİLİĞİ (4-D İŞÇİLER)
Engelli 4/D işçiler de yukarıda yer alan “Engelli İşçilerin Erken Emeklilik Hakkı” başlığında yer aldığı gibi, emeklilik haklarına sahiptir. Ancak, 696 sayılı KHK ile kamuya sürekli işçi olarak atananlar hakkında yaşanan soruna dikkat çekerek çözümü hakkında bilgi paylaşmak için bu başlığı açtık. Bu işçiler, kamuya geçirildiklerinde, süreleri dolmuş ise doğrudan emekliliğe sevk edilmek istendiler. Ancak aşağıda yer verdiğimiz yazının yayınlanması ile engelli 4-D işçilerin, istemedikleri halde zorla emekliliğe sevki önlenmiştir.
696 sayılı KHK ile kamu kurumlarında kadroya geçen engelli işçilerin emeklilik işlemlerinde, engellilikleri nedeniyle erken emeklilik süreleri dolduğunda değil, engeli olmayan işçiler gibi yaşlılık aylığına hak kazanma tarihlerinin esas alınmasının gerektiğine yönelik Devlet Personel Başkanlığı görüş yayınlamıştır (30.03.2018 tarihli 31292642-045.00-E.2272 sayılı ve 375 KHK Geçici 23 ve 24’üncü maddeler konulu görüş yazısı), Bu görüşe uygun olarak Sağlık Bakanlığı Yönetim Hizmetleri Genel Müdürlüğü Ocak 2019’da, 35426449-929 sayılı “Engelli Sürekli İşçilerin Emeklilik İşlemleri” konulu yayınladığı yazıda, engelli işçilerin emekliliğinde yapılacak iş ve işlemlerde uygulamada birliğin sağlanması ve telafisi güç zararlara meydan vermemek adına Devlet Personel Başkanlığının görüşünde bahsedilen konuların dikkate alınması istemiştir. Konu hakkında, Kamu Denetçiliği Kurumu’nun TBMM’ye sunduğu 2019 Yıllık Raporunu inlemek için bakınız: https://www.ombudsman.gov.tr/document/raporlar/yillik_rapor/2019_yili_yillik_rapor/files/basic-html/page241.html
ENGELLİLERİN ERKEN EMEKLİLİĞİNDE ÖZEL DURUMLAR
Farklı sigorta kollarından çalışmış olanların emeklilik işlemlerinde hangi tabi olarak emekli olacaklarının belirlenmesinde; çalıştıkları son 7 yıla bakılır. En çok hangi sigorta kolunda çalışmış ise, o koldan emekli olur. Bu süreler birbirine eşitse; eşit hizmet sürelerinden son çalıştıkları sigorta kolundan emekli olunur.
Engelli erken emekliliğinden emekli olanlar EKPSS veya Kuraya katılım hakkına sahiptir. Bu tüm sigorta kolları için geçerlidir. Atanma gününde 65 yaşını doldurmayacak durumda olanlar, sınava girebilir ancak; bu kişilerden emekli memur olanlar; genel bütçeye dâhil dairelerin, katma bütçeli idarelerin, döner sermayelerin, kefalet sandıklarının, sosyal güvenlik kurumlarının ve bütçeden yardım alan kuruluşların kadrolarını tercih edemezler. Tercih edip atansalar dahi atamaları iptal olur. Bu nedenle, engelli olan emeklilerin, tercih kılavuzunda yer alan bu bilgileri dikkatlice okumaları önerilir.
2025 Tercih kılavuzunda yer alan bilgi şudur: “5335 sayılı Kanunun 30 uncu maddesi hükmüne göre herhangi bir sosyal güvenlik kurumundan emeklilik veya yaşlılık aylığı alanların, genel bütçeye dahil dairelerin, katma bütçeli idarelerin, döner sermayelerin, kefalet sandıklarının, sosyal güvenlik kurumlarının ve bütçeden yardım alan kuruluşların kadrolarına açıktan tekrar atanamayacakları öngörüldüğünden, bu niteliği haiz adayların tercihleri arasında bahsi geçen kurumlara yer vermemesi gerekmektedir. Bu durumda olanların yerleştirilseler dahi atamaları yapılmayacaktır.”.
2. MALULEN EMEKLİLİK HAKKI
Malul sayılma hakkı, 5510 sayılı Yasanın 25. Maddesinde yer almaktadır. Engelli çalışanların sık sorduğu sorulardan biri “engel oranım %60’ın üzerinde, malulen emekli olur muyum” sorusudur. Burada dikkat edilmesi gereken konu; engelli sağlık raporunda verilen oranın SGK tarafından malul sayılma için gerekli olan çalışma gücü kaybı oranı olmadığıdır. Yani her engel oranı %60’ın üzerinde olan kişi, malul sayılmamaktadır.
2021 tarihli Maluliyet ve Çalışma Gücü Kaybı Tespiti İşlemleri Yönetmeliğinde Maluliyet; “Çalışma gücünü ağır düzeyde veya iş kazası ya da meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünün en az %60’ını, Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamındaki sigortalılar için vazifelerini yapamayacak şekilde meslekte kazanma gücünü kaybetme veya vazifelerini yapamayacak derecede hastalığa uğrayanlardan personel kanunlarına tabi olanların hastalıklarının kanunlarında tayin edilen sürelerden fazla devam ettiği, olmayanların ise hastalık sebebiyle malul sayılmalarına esas alınacak hastalık süreleri hakkında kendi özel kanunları yürürlüğe girinceye kadar Devlet Memurları Kanununun hastalık iznine ilişkin hükümleri uygulanmak suretiyle bu süreleri doldurma halleri” olarak tanımlanmıştır.
Yönetmelikte “Ağır düzeyde çalışma gücü kaybı”; Bu Yönetmeliğe göre çalışma gücünün en az %60’ının kaybedilmesi şeklinde tanımlanmıştır.
Maluliyet başvurusunda, Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularının sağlık kurullarınca usûlüne uygun düzenlenecek raporlar ve dayanağı tıbbî belgelerin incelenmesi sonucu, çalışma gücünün en az % 60’ını veya vazifelerini yapamayacak şekilde meslekte kazanma gücünü kaybettiği SGK Sağlık Kurulunca tespit edilen sigortalı, malûl sayılır.
Ancak, sigortalı olarak ilk defa çalışmaya başladığı tarihten önce sigortalının çalışma gücünün % 60'ını veya vazifesini yapamayacak derecede meslekte kazanma gücünü kaybettiği önceden veya sonradan tespit edilirse, sigortalı bu hastalık veya engelliliği sebebiyle malûllük aylığından yararlanamaz.
Maluliyet ve Çalışma Gücü Kaybı Tespiti İşlemleri Yönetmeliğine göre “Başka birinin sürekli bakımına muhtaç olma halleri” şunlardır (madde 10):
a) Kuadripleji, parapleji, dipleji ve sigortalının yaşamını kendi başına yürütmesine engel hemipleji veya merkezi sinir sisteminin sfinkter bozuklukları ile birlikte olan diğer hastalıklar.
b) Süreli veya sürekli ruh sağlığı ve hastalıkları kliniğinde kalmayı gerektiren ve tedavi edilemeyen psikotik hastalıklar.
c) İki gözde de yüzde yüz (tam) görme kaybı.
ç) İki elin kaybı veya yok hükmünde olması.
d) Bir kolun omuzdan ve bir bacağın kalçadan kaybı veya yok hükmünde olması.
e) Her iki bacağın alttan en az 1/3’ünün kaybı veya yok hükmünde olması.
f) Tedavisi olanaksız bir hastalıktan ileri gelen ağır beslenme bozuklukları ve kaşeksiler.
g) Solunum yetmezliği nedeniyle yardımcı solunum cihazlarının sürekli kullanılması.
ğ) Giyinme, beslenme, fonksiyonel mobilite, bağırsak ve mesane bakımı, kişisel hijyen ve tuvalet ihtiyaçları gibi günlük yaşam aktivitelerinin sağlanamaması.
h) Bu maddede tespit edilen durumlar dışında kaldığı halde tedavi edilemeyen ve başka birinin sürekli bakımına muhtaç duruma gelinmesine sebep olan sekeller ve ağır hastalıklar.
Başvuru: Malulen emekli olmak isteyen kişi, SGK’ya (il müdürlüğü ya da merkez müdürlüğüne) başvuru yapar. Başvuru yapıldığında bir işte çalışılıyor olma şartı aranmaz. Elinde mevcut bir sağlık kurul raporu varsa, yapılan tetkiklerin aslı belgeleri ile başvurur. SGK Sağlık Kurulu, isterse kişiyi, çalışma gücü kaybı oranının tespiti için bir hastaneye sevk edebilir. Yönetmelikte geçen ifade “Sağlık kurulu raporunun Kurum Sağlık Kurulunca değerlendirilmesi sonucunda gerekli görülmesi halinde; ilgilinin aynı ya da farklı sağlık hizmeti sunucusu tarafından yeniden muayenesiyle düzenlenecek sağlık kurulu raporu istenir.” şeklindedir. Bu rapor, kişiye verilmez, hastane tarafından SGK’ya gönderilir. Başvuru sonucu kişiye bildirilir. Olumsuz kararlarda kişi, karara itiraz edilebilir. İtiraz incelemesi SGK Yüksek Sağlık Kurulu tarafından yapılır. Bilgi için bakınız: http://www.sgk.gov.tr/wps/portal/sgk/tr/saglik/maluliyet
Haklarında maluliyet kararı verilmeyenler, varsa engellilik raporları, engel oranlarına göre erken emekli olma hakkından yararlanabilirler.
Malul kararı verilip malullük aylığı bağlananlar için SGK Sağlık Kurulu, kontrol muayenesi şartı koyabilir.
Kontrol muayenesi ve değerlendirme
Yaşlılık maaşı bağlananlar, malulen emekli olanlar ya da çalışanın çocuklarından haklarında malul kararı verilenler; SGK Sağlık Kurulunca, 5510 sayılı Yasanın 94. Maddesine göre kontrol muayenesine tabi tutulabilirler. SGK, kontrol muayenesi istediği kişiyi bilgilendirir ve yeniden rapor alımı için bir hastaneye sevk belgesi düzenlenir. SGK Sağlık Kurulu, bu yeni raporu değerlendirerek, emekliliğin ya da maluliyetin devam edip etmeyeceğine karar verir. Bu karara itiraz olması halinde konu, Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunca değerlendirilerek karara bağlanır.
SGK, kontrol muayenesi istediği kişiyi bilgilendirir ve yeniden rapor alımı için bir hastaneye sevk belgesi düzenlenir. SGK Sağlık Kurulu, yeni raporu değerlendirerek emekliliğin ya da maluliyetin devam edip etmeyeceğine karar verir. Emeklilik için gerekli şartları kaybedenlerin, aylıkları kesilir. Karara itiraz halinde itiraz, Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunca değerlendirilerek karara bağlanır.
Maluliyet ve Çalışma Gücü Kaybı Tespiti İşlemleri Yönetmeliği, 28.09.2021 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Yönetmeliğin ilgili maddesi şudur (madde 15):
“1) Kanunun; 25 inci maddesinin birinci fıkrasına göre malul sayılanlar ile 28 inci maddesinin beşinci veya geçici 4 üncü maddesinin altıncı fıkralarına göre çalışma gücü kaybı oranı ve 28 inci maddenin sekizinci fıkrasına göre ağır engellilik tespiti yapılanlar;
a) Kurumca yürütülen soruşturma nedeniyle,
b) Maluliyete ilişkin Kurumca verilen karar gereği,
c) Malullük, vazife malullüğü aylığı bağlanmış sigortalıların, malullük durumlarında artma veya başka birinin sürekli bakımına muhtaç olduklarına ilişkin talepleri halinde,
ç) İhbar ve şikayet halinde,
kontrol muayenesine tabi tutulabilir.
2) Kontrol muayenesine ilişkin değerlendirme Kurum Sağlık Kurulunca yapılır.
3) Kontrol muayenesine istinaden yapılan değerlendirme sonucu gerekli görülen hallerde yeniden kontrol muayenesi istenebilir.
4) Kontrol muayenesi değerlendirmeleri ilk maluliyet kararına esas mevzuat hükümleri çerçevesinde yapılır.
5) Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunca kontrol muayenesi kararı verilmesi halinde bu kontrol muayenesine ilişkin değerlendirme Kurum Sağlık Kurulunca yapılır.”
Yönetmelikte Geçici Madde 1’de “Bu Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihten önce maluliyet, çalışma gücü kaybı veya erken yaşlanma durumlarının tespiti talebinde bulunan sigortalılar ile bunların hak sahibi veya bakmakla yükümlü olduğu çocukları için, yürürlükten kaldırılan ilgili sosyal güvenlik mevzuatının Kanuna aykırı olmayan hükümleri uygulanır.” ifadeleri yer almaktadır.
Maluliyet ve Çalışma Gücü Kaybı Tespiti İşlemleri Yönetmeliği ve ekleri (hastalık listesi) için bakınız: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2021/09/20210928-4.htm
Kontrol muayenesi sonucu, maluliyeti ortadan kalkanların malul aylıkları kesilir.
Özel açıklama: İş Kanunu’na göre; Bir işyerinden malulen ayrılmak zorunda kalıp da sonradan maluliyeti ortadan kalkan işçiler eski işyerlerinde tekrar işe alınmalarını istedikleri takdirde, işveren bunları eski işleri veya benzeri işlerde boş yer varsa derhal, yoksa boşalacak ilk işe başka isteklilere tercih ederek, o andaki şartlarla işe almak zorundadır. Aranan şartlar bulunduğu halde işveren iş sözleşmesi yapma yükümlülüğünü yerine getirmezse, işe alınma isteğinde bulunan eski işçiye altı aylık ücret tutarında tazminat öder”. Bakınız madde 30.
Maluliyet kararı sağlık incelemesi hangi yönetmeliğe göre yapılır?
Kurumlara göre, bireylerin tabi oldukları maluliyet tespit işlemleri değişmektedir. Buna göre;
a) Aşağıdaki kurumlar dışında çalışan sigortalıların çalışma gücünün en az %60’ını kaybedip kaybetmediklerinin tespitinde Maluliyet ve Çalışma Gücü Kaybı Tespiti İşlemleri Yönetmeliği,
b) Türk Silahlı Kuvvetleri, Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığı bünyesinde çalışan askeri ve sivil personel ile askerlik görevi ile yükümlüleri için, Türk Silahlı Kuvvetleri, Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığı Sağlık Yeteneği Yönetmeliği,
c) İçişleri Bakanlığı Emniyet Genel Müdürlüğü bünyesinde çalışan personel için, Emniyet Teşkilatı Sağlık Şartları Yönetmeliği,
ç) Özel Güvenlik Hizmetlerine Dair Kanun kapsamında çalışan ve 657 sayılı Devlet Memurları Kanununa tabi Koruma Güvenlik Görevlileri için belirlenen Özel Güvenlik Hizmetlerine Dair Kanunun Uygulanmasına İlişkin Yönetmelikte belirtilen sağlık şartları,
d) Vazife malullüğü halinde ise, Vazife Malullüklerinin Nevileri ile Dereceleri Hakkında Nizamname,
esas alınır.
Malûllük sigortasından sağlanan haklar ve yararlanma şartları
5510 sayılı yasanın 26. Maddesine göre malullük aylığı bağlanması için sigortalının;
a) SGK kararı ile malûl sayılması,
b) En az on yıldan beri sigortalı bulunup, toplam olarak 1800 gün prim gününe sahip olması,
c) Başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malûl olan sigortalılar için ise en az beş yıldan beri sigortalı bulunup toplam 900 gün prim bildirilmiş olması,
c) Malûliyeti nedeniyle sigortalı olarak çalıştığı işten ayrıldıktan veya işyerini kapattıktan veya devrettikten sonra Kurumdan yazılı istekte bulunması,
hallerinde malûllük aylığı bağlanır.
Ancak, BAĞ-KUR çalışanlarının, kendi sigortalılığı nedeniyle genel sağlık sigortası primi dâhil, prim ve her türlü borçlarının ödenmiş olması zorunludur.
Geçici iş göremezlik; sigortalının iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık hallerinde SGK tarafından yetkilendirilen hekim veya sağlık kurulu raporlarında belirtilen istirahat süresince geçici olarak çalışamama halidir.
Geçici iş göremezlik ödeneği; iş kazası, meslek hastalığı, hastalık ve analık sigorta kollarından istirahatli bulunan sigortalıya geçici iş göremezlik sürelerinde Kurumca ödenen parasal yardımdır.
Başvurularda kullanılacak sağlık kurulu raporu düzenlemeye yetkili hastaneler (erken emeklilik ve malulen emeklilik dahil tüm çalışma gücü kaybı tespiti işlemlerinde)
Maluliyet ve Çalışma Gücü Kaybı Tespiti İşlemleri Yönetmeliği’ne göre (madde 11); erken emeklilik ve maluliyet başvurularında esas alınacak sağlık kurulu raporlarını düzenlemeye;
a) Sağlık Bakanlığı tarafından sağlık kurulu raporlarını düzenlemeye yetkilendirilmiş devlet hastaneleri ile eğitim ve araştırma hastaneleri,
b) Devlet üniversite hastaneleri,
c) Belgelenmesi kaydıyla, (a) ve (b) bentlerinde belirtilen hastaneler dışında kalan yataklı sağlık hizmeti sunucularının yoğun bakımında tedavisi devam eden ve başka bir hastaneye nakli hayati risk taşıyanlar için yatmakta olduğu hastaneler,
yetkilidir.
Türkiye ile sosyal güvenlik sözleşmesi bulunan ülkelerde çalışan müşterek sigortalının veya çocuğunun sözleşme hükümlerine göre maluliyet tespitlerinde, sosyal güvenlik sözleşmesi yapılan ilgili ülkenin sigorta kurumunun gönderdiği raporlar değerlendirmeye alınır.
İtiraz hakkı
SGK’ya yapılan erken emeklilik ve malulen emeklilik talepleri red edilenler, karara itiraz edebilir. İtiraz, Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunca değerlendirilir. Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulu tarafından verilen kararlar SGK Sağlık Kurullarını bağlar.
Adi malullük ve vazife malullüğü hakkında bilgi için sitemizin Bilgi Bankası bölümünde “Malul ve Emekli Olanlar Yeniden Çalışabilir mi?” başlığına bakınız.
Engelsizkariyer.com için hazırlayan: Ayşe Sarı | SAHİMSEN Engelliler Komisyon Başkanı
Engelsizkariyer.com’u kaynak göstermeden kopyalanması yasaktır. Copyright © 2025 Tüm Hakları Saklıdır.
