Bu bölümde;
Engelli çalışanların erken emeklilik hakkına
Malulen emeklilik konusuna
Ağır engelli çocuk annelerinin erken emeklilik hakkına
Engelli erkek çocukların maluliyet tespitine yer verilmiştir.
İnsan haklarından biri olan sosyal güvenlik hakkı, İnsan Hakları Evrensel Beyannamesinin yayınlanmasından bu yana insan hakları belgelerinin önemli bir başlığı olmuştur.
Sosyal güvenlik hakkı; yeterli yaşam standartlarını sağlamayı hedefleyen çalışma hakkı ile birlikte yeterli sağlık hizmetlerine erişimi, hastalık, analık, maluliyet, emeklilik, yaşlılık ve dulluk hallerini de içeren tüm alanlarda korumayı hedefler.
Devletler, vatandaşlarının sosyal güvenlik haklarını sağlamakla yükümlü olmakla birlikte, sosyal güvenlik sistemine dahil olmayanları da kapsayacak bir biçimde önlemleri almakla da yükümlüdür.
İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi (1948)
Madde 22: “Herkesin, toplumun bir üyesi olarak, sosyal güvenliğe hakkı vardır.”
Madde 25: “Herkesin, kendisinin ve ailesinin sağlığı ve iyi yaşaması için yeterli yaşama standartlarına hakkı vardır; bu hak, beslenme, giyim, konut, tıbbi bakım ile gerekli toplumsal hizmetleri ve işsizlik, hastalık, sakatlık, dulluk, yaşlılık ya da kendi denetiminin dışındaki koşullardan kaynaklanan başka geçimini sağlayamama durumlarında güvenlik hakkını da kapsar.”
Açıklama: Sakatlık, Birleşmiş Milletler düzeyinde ilk kez İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi ile ele alınmıştır.
BM Sakatlar İçin Fırsat Eşitliği Hakkında Standart Kurallar, 1993
Kural 8-Gelirin Korunması ve Sosyal Güvenlik: Devletler; sakatların sosyal güvenlikleri ile gelirlerinin korunmasını yasal hale getirmekten sorumludurlar. Sakatlıkları yüzünden ya da sakatlığa bağlı faktörlerden dolayı gelirlerini kaybetmiş ya da gelirlerin de bir azalma olmuş veya yukarıdaki nedenlerden ise kabul edilmemiş sakat kimselere, yeterli düzeyde bir gelir desteği sağlanmasını hükme bağlamalıdırlar. Devletler bu rejimlerce sakatların kapsam içine alınmamasına veya ayrımcılık yapılmamasına engel olacak hükümler getirmelidirler.
Devletler, sakat bir kimsenin bakımını üstlenen bireylerin, sosyal güvenlik kapsamına alınmasını ve bunlara gelir desteği yapılmasını sağlayan şartı da hükme bağlamadırlar. Sosyal güvenlik sistemleri, sakatların kazanç sağlama kapasitelerini geliştirecek teşvikleri kapsam içine almalıdırlar. Bu sistemler, meslek edindirme kurslarının organizasyonunu, geliştirilmesini ve finansmanını sağlamalı ya da bunlara katkıda bulunmalıdırlar. Bunlar, aynı zamanda, işe yerleştirme hizmetlerine de yardımcı olmalıdırlar.
Sosyal güvenlik programları, sakatların kazanç sağlama kapasitelerini oluşturmaları veya yeniden düzenlemeleri için, iş aramalarını teşvik edici özellikte olmalıdırlar. Gelir desteği, sakatları iş göremeyecek hale getiren, sakatların iş aramalarında cesaret kırıcı etkilerini kaybedinceye kadar sürdürülmelidir. Bu destek, yalnızca, sakatların yeterli ve güvenli bir geliri elde etmeleri durumunda azaltılmalı veya kesilmelidir. Devletler, sakatlıkla ilgili bilgi ve malumatı ulusal, bölgesel ve yerel çevreler içerisinde tüm siyasi ve idari düzeylere yayacak önlemleri almalıdırlar.
Anayasa’nın aşağıdaki maddelerinde de görüldüğü gibi; her vatandaş sosyal güvenlik hakkında sahiptir ve engelliler sosyal güvenlik bakımından özel olarak korunması gerekenler arasındadır.
TC. Anayasası
Sosyal Güvenlik Hakkı Madde 60- Herkes, sosyal güvenlik hakkına sahiptir.
Devlet, bu güvenliği sağlayacak gerekli tedbirleri alır ve teşkilatı kurar.
Sosyal güvenlik bakımından özel olarak korunması gerekenler Madde 61- Devlet, harp ve vazife şehitlerinin dul ve yetimleriyle, malûl ve gazileri korur ve toplumda kendilerine yaraşır bir hayat seviyesi sağlar.
Devlet, sakatların korunmalarını ve toplum hayatına intibaklarını sağlayıcı tedbirleri alır.
Yaşlılar, Devletçe korunur. Yaşlılara Devlet yardımı ve sağlanacak diğer haklar ve kolaylıklar kanunla düzenlenir.
Devlet, korunmaya muhtaç çocukların topluma kazandırılması için her türlü tedbiri alır.
Bu amaçlarla gerekli teşkilat ve tesisleri kurar veya kurdurur.
Engelli çalışanın erken emeklilik hakkı
1 Ekim 2008 tarihinde yürürlüğe giren 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu ile SSK, Bağ-Kur ve Emekli Sandığı tek bir çatı altında toplanmış, bu üç kurumun ilgili Kanunlarının geçerli hükümleri, Kanuna geçici maddeler olarak alınmıştır. Dolayısıyla 5510 sayılı Kanunun yürürlüğe girmesinden önce işe girmiş olanlar, işe girişte tabi oldukları Kanunlardan (5510 sayılı Kanunun geçiş hükümleri ile), yararlanmaya devam edeceklerdir. 5510 sayılı Kanunun emeklilik ve malullük ile ilgili hükümlerinin yürürlük tarihi; 1Ekim 2008 tarihidir.
Engelli çalışanların erken emeklilik hakları için sitemizin Engelli Hakları bölümünde “Engellilerin Emeklilik Hakları” başlığına bakınız.
Malulen Emeklilik
Malul sayılma hakkı, 5510 sayılı Yasanın 25. Maddesinde yer almaktadır. Engelli çalışanların sık sorduğu sorulardan biri “engel oranım %60’ın üzerinde, malulen emekli olur muyum” sorusudur. Burada dikkat edilmesi gereken konu; engelli sağlık raporunda verilen oranın SGK tarafından malul sayılma için gerekli olan çalışma gücü kaybı oranı olmadığıdır. Yani her engel oranı %60’ın üzerinde olan kişi, malul sayılmamaktadır.
Maluliyet başvurusunda, Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularının sağlık kurullarınca usûlüne uygun düzenlenecek raporlar ve dayanağı tıbbî belgelerin incelenmesi sonucu, çalışma gücünün en az % 60’ını veya vazifelerini yapamayacak şekilde meslekte kazanma gücünü kaybettiği Kurum Sağlık Kurulunca tespit edilen sigortalı, malûl sayılır.
Ancak, sigortalı olarak ilk defa çalışmaya başladığı tarihten önce sigortalının çalışma gücünün % 60'ını veya vazifesini yapamayacak derecede meslekte kazanma gücünü kaybettiği önceden veya sonradan tespit edilirse, sigortalı bu hastalık veya engelliliği sebebiyle malûllük aylığından yararlanamaz.
Malul kararı verilip malullük aylığı bağlananlar için SGK Sağlık Kurulu, kontrol muayenesi şartı koyabilir.
Maluliyet ile ilgili bilgi için sitemizin Engelli Hakları bölümünde “Malullük hakları nasıl kazanılır?” başlığına bakınız.
Ağır engelli çocuğu olan sigortalı annelerin erken emekliliği
1 Ekim 2008 tarihinden sonra (çocuğun doğum tarihi ve ağır engelli hale geldiği tarih dikkate alınır), çalışılan sürenin dörtte biri oranında süre çalışılan süreye ilave edilir. Bu süre emekliliğe kalan süreden düşürülür. Bu haktan yararlanmak için, eğer boşanma durumu varsa velayetin annede olduğu süreler dikkate alınır. Çocuğun bakım evine verilmesi halinde bu haktan yararlanma süresi sona erer. Bakıma muhtaç durumdaki çocuğun vefatı halinde anne, çocuğun yaşadığı süreler için sonradan başvuruda bulunabilir.
Ağır engelli çocuğu olan annelerin erken emeklilik hakkı ve engelli erkek çocukların maluliyet işlemleri hakkında sitemizin Engelli Hakları bölümünde “Engelli Çocuğu/Yakını Olan Çalışanların Hakları” başlığına bakınız.
Engelli erkek çocukların maluliyet işlemleri
Sağlık hakkının devamı için engelli erkek çocuklarının maluliyet kararı önemlidir.
5510 Sayılı Kanuna göre; kız ya da erkek olduğuna bakılmaksızın malul olan ve evli olmayan çocukların anne-babaları üzerinden sağlık yardımı alma hakları bulunmaktadır. Ayrıca bu çocuklar vefat eden ana veya babaları üzerinden yetim aylığı da alabilmektedirler.
Ancak bu haklardan yararlanmak için; SGK Sağlık Kurulu kararı ile çalışma gücünü en az % 60 oranında yitirip malul olduğunun anlaşılması gerekmektedir.
SGK tarafından malul kabul edilmeyen engelli çocuklar; öğrenime devam etmeyenler 18 yaşını doldurduklarında, öğrenimine devam edenler okulu bitirdikten 2 yıl sonra; anne ve babalarının üzerinden düşürülmektedirler.
18 yaşını doldurup öğrenimine devam edenler için okul kayıt belgesinin her yıl SGK’ya verilmesi gerekir. Okulda sınıf tekrarı yapanlar için tekrar ettikleri yıllar hesaba katılmaz. Yani 21 yaşında olup halen lisede okuyan erkek engelli çocuklar, anne veya babalarının üzerinden düşürülür.
SGK Sağlık Kurulu, mevzuat gereği zeka puanının (IQ düzeyinin) 50’nin üzerinde olan, çalışma gücü kaybı %60’ın altında olan Otizmli, Down Sendromlu, Zihinsel Engelli, Serebral Palsili engelli gençleri malul saymamaktadır.
Engelli raporunda ‘’ağır engelli’’ ibaresi olsa dahi eğer IQ seviyesi 50’nin üzerinde ise bu çocuklar, malul sayılmazlar ve çalışabilir kararı alırlar. Bu durumdaki çocuklar, anne ya da babalarının vefatı halinde yetim aylığı da alamazlar.
Haklarında vasi kararı olması, sağlık hakkının anne ya da baba üzerinden devamını sağlamaz.
Engelli erkek çocuğu olup, istihdam edilemeyenler için aileler; ellerindeki mevcut engelli sağlık raporu ile birlikte SGK’ya doğrudan ya da posta ile başvuru yaparak, çocukları hakkında maluliyet tespiti yapılmasını istemelidirler.
Maluliyet tespiti için, sağlık yardımı kesilmeden ve öğrenim devam ederken, okula gitmeyenler için 18 yaş dolmadan başvuru yapmak gerekir.
Devlet memurlarının çocukları, 25 yaş doluncaya dek memur olan anne ya da babalarının üzerinde kalsalar da SGK’nın çoğu çocuk için bu yaşı beklemediği görülmüştür.
Başvuruda, engelli sağlık raporunun aslı değil, raporun alındığı hastane başhekimliğince ıslak imzalı aslı gibidir sureti kullanılır. Birkaç ay süren SGK incelemesi sonucunda, sonuç aileye bildirilir. SGK kararına itiraz edilebilir. İtiraz için zaman aşımı yoktur.
Yukarıdaki bilgiler için SGK Çalışma Gücü Kaybı İle Meslekte Kazanma Gücü Kayıp Oranı Tespit İşlemleri Genelgesini okuyunuz. Bakınız: https://www.alomaliye.com/wp-content/uploads/2015/09/sgk-genelgesi-2015-23.pdf
Engelli erkek çocukların maluliyet işlemleri
Sağlık hakkının devamı için engelli erkek çocuklarının maluliyet kararı önemlidir.
5510 Sayılı Kanuna göre; kız ya da erkek olduğuna bakılmaksızın malul olan ve evli olmayan çocukların anne-babaları üzerinden sağlık yardımı alma hakları bulunmaktadır. Ayrıca bu çocuklar vefat eden ana veya babaları üzerinden yetim aylığı da alabilmektedirler.
Ancak bu haklardan yararlanmak için; SGK Sağlık Kurulu kararı ile çalışma gücünü en az % 60 oranında yitirip malul olduğunun anlaşılması gerekmektedir.
SGK tarafından malul kabul edilmeyen engelli çocuklar; öğrenime devam etmeyenler 18 yaşını doldurduklarında, öğrenimine devam edenler okulu bitirdikten 2 yıl sonra; anne ve babalarının üzerinden düşürülmektedirler.
18 yaşını doldurup öğrenimine devam edenler için okul kayıt belgesinin her yıl SGK’ya verilmesi gerekir. Okulda sınıf tekrarı yapanlar için tekrar ettikleri yıllar hesaba katılmaz. Yani 21 yaşında olup halen lisede okuyan erkek engelli çocuklar, anne veya babalarının üzerinden düşürülür.
SGK Sağlık Kurulu, mevzuat gereği zeka puanının (IQ düzeyinin) 50’nin üzerinde olan, çalışma gücü kaybı %60’ın altında olan Otizmli, Down Sendromlu, Zihinsel Engelli, Serebral Palsili engelli gençleri malul saymamaktadır.
Engelli raporunda ‘’ağır engelli’’ ibaresi olsa dahi eğer IQ seviyesi 50’nin üzerinde ise bu çocuklar, malul sayılmazlar ve çalışabilir kararı alırlar. Bu durumdaki çocuklar, anne ya da babalarının vefatı halinde yetim aylığı da alamazlar.
Haklarında vasi kararı olması, sağlık hakkının anne ya da baba üzerinden devamını sağlamaz.
Engelli erkek çocuğu olup, istihdam edilemeyenler için aileler; ellerindeki mevcut engelli sağlık raporu ile birlikte SGK’ya doğrudan ya da posta ile başvuru yaparak, çocukları hakkında maluliyet tespiti yapılmasını istemelidirler.
Maluliyet tespiti için, sağlık yardımı kesilmeden ve öğrenim devam ederken, okula gitmeyenler için 18 yaş dolmadan başvuru yapmak gerekir.
Devlet memurlarının çocukları, 25 yaş doluncaya dek memur olan anne ya da babalarının üzerinde kalsalar da SGK’nın çoğu çocuk için bu yaşı beklemediği görülmüştür.
Başvuruda, engelli sağlık raporunun aslı değil, raporun alındığı hastane başhekimliğince ıslak imzalı aslı gibidir sureti kullanılır. 20 Şubat 2019 tarihi sonrası alınmış raporlar için e-Nabızdan alınan rapor örneği kullanılır (aslı gibidir onayı olmadan). Birkaç ay süren SGK incelemesi sonucunda, sonuç aileye bildirilir. SGK kararına itiraz edilebilir. İtiraz için zaman aşımı yoktur.
Yukarıdaki bilgiler için SGK Çalışma Gücü Kaybı İle Meslekte Kazanma Gücü Kayıp Oranı Tespit İşlemleri Genelgesini okuyunuz. Bakınız: https://www.alomaliye.com/wp-content/uploads/2015/09/sgk-genelgesi-2015-23.pdf
Engelsizkariyer.com için hazırlayan: Ayşe Sarı | SAHİMSEN Engelliler Komisyon Başkanı
Engelsizkariyer.com’u kaynak göstermeden kopyalanması yasaktır. Copyright © 2022 Tüm Hakları Saklıdır.
