Eğitim, bir insanın yeterli gelire sahip olmasında, toplumsal hayata katılmasında, kendini gerçekleştirmesinde ve tüm insan haklarına erişiminde; temel bir insan hakkıdır. Sorgulanamaz, ertelenemez, hiçbir gerekçe ile durdurulamaz. Devlet, eğitim hakkının garantörüdür. Engelli çocukların, genel eğitim sisteminde akranları ile aynı ortamda olmaya hakları vardır. Bu hakkın varlığı, BM Engelli Hakları Sözleşmesine imza atan Devletimiz tarafından da kabul edilmiştir. Bu nedenle ülkemizde, engelli çocukların eğitimini kısıtlamaya yönelik hiçbir yasal düzenlemeye izin verilemez.
Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü: MEB’e bağlı olarak, ilgili bakanlıklarla işbirliği içinde, özel eğitim sınıfları, özel eğitim okulları, rehberlik ve araştırma merkezleri, iş okulları ve iş eğitim merkezleri ile aynı seviye ve türdeki benzeri okul ve kurumların yönetimine ve öğrencilerin eğitim ve öğretimine yönelik çalışmalar yapmak ve belirlenen politikaları uygulamak, ilgili bakanlıklarla işbirliği içinde, özel eğitim okul ve kurumlarının eğitim ve öğretim programlarını, ders kitaplarını, eğitim araç-gereçlerini hazırlamak veya hazırlatmak ve Talim ve Terbiye Kuruluna sunmak üzere kurulmuştur.
BM Engelli Hakları Sözleşmesinde eğitim hakkı
Engelli ve ailelerinin eğitimde ayrımcılığa ve hak ihlallerine karşı, mutlaka Sözleşme’yi biliyor olmaları gerekir. Sözleşme’nin “eğitim” başlıklı 24’üncü maddesi aşağıdadır:
1. Taraf Devletler, engellilerin eğitim hakkını tanırlar. Taraf Devletler, bu hakkın fırsat eşitliği temelinde ve ayrımcılık yapılmaksızın sağlanması için, eğitim sisteminin her seviyede engellileri de içine almasını ve ömür boyu öğrenim imkanı sağlamalıdır. Bunun için aşağıdaki hedefler gözetilmelidir:
(a) İnsan potansiyelinin, onur ve değer duygusunun tam gelişimi ve insan haklarına, temel özgürlüklere ve insan çeşitliliğine saygı duyulmasının güçlendirilmesi;
(b) Engellilerin kişiliklerinin, yeteneklerinin, yaratıcılıklarını n ve zihinsel ve fiziksel becerilerinin en üst derecede gelişiminin sağlanması;
(c) Özgür bir toplumda, engellilerin etkili bir şekilde katılımlarının sağlanması.
2. Bu hakkın hayata geçirilmesi için taraf Devletler aşağıda belirtilenleri sağlamalıdır:
(a)Engelliler, engelleri nedeniyle genel eğitim sisteminin dışında tutulmamalıdır ve engelli çocuklar, engelleri nedeniyle parasız ve zorunlu ilk ve orta öğretimin dışında tutulmamalıdır;
(b) Engelliler yaşadıkları çevrede, engellerini gözeterek onları da içine alan, kaliteli, parasız ilk ve orta öğretime diğerleriyle eşit bir şekilde erişebilmelidir;
(c) Bireylerin ihtiyaçlarına göre makul uyumlaştırmanın yapılması;
(d) Engellilerin genel eğitimden etkili şekilde yararlanabilmeleri için, genel eğitim sistemi içinde ihtiyaç duydukları desteği almaları;
(e) Engellilerin eğitime dâhil olması hedefine uygun olarak, bireye özgülenmiş etkili destekleyici tedbirlerin akademik ve sosyal gelişimi azamileştiren ortamlarda sağlanması.
3. Taraf Devletler, engellilerin toplumun üyeleri olarak eğitime tam ve eşit katılmalarını kolaylaştırmak için yaşam ve sosyal gelişim becerilerini edinmelerini sağlamalıdır. Bu amaçla, taraf Devletler aşağıda belirtilen uygun tedbirleri almalıdır:
(a) Braille ve diğer biçemlerdeki yazıların okunmasının öğrenilmesine, beden dilinin, iletişimin alternatif araçlarının ve biçimlerinin, yeni çevreye alışma ve bu çevrede hareket etme becerilerinin öğrenilmesine ve akran desteği ve rehberlik hizmeti verilmesine yardımcı olunması;
(b) İşaret dilinin öğrenilmesine ve sağırların dilsel kimliğinin gelişimine yardımcı olunması;
(c) Kör, sağır veya hem kör hem sağır olanların, özellikle çocukların eğitiminin en uygun dille, iletişim araç ve biçimleriyle, onların akademik ve sosyal gelişimini azamileştiren ortamlarda sunulmasını sağlamak.
4. Taraf Devletler, bu hakkın hayata geçmesini sağlamak için, engelli olanlar dâhil olmak üzere, işaret dilini ve Braille alfabesini bilen öğretmenlerin işe alınması ve eğitimin her düzeyinde çalışan uzmanların ve personelin eğitilmesi için uygun tedbirler almalıdır. Söz konusu eğitim, engelliliğe ilişkin
bilincin yükseltilmesini, uygun alternatif iletişim araç ve biçimlerinin, destekleyici eğitim tekniklerinin ve materyallerinin kullanılmasını içermelidir.
5. Taraf Devletler, engellilerin genel yüksekokul eğitimine, mesleki eğitime, erişkin eğitimine ve ömür boyu süren eğitime ayrımcılığa uğramaksızın diğerleriyle eşit bir şekilde erişimini sağlamalıdır. Bu nedenle, taraf Devletler engellilerin ihtiyaçlarına uygun makul uyumlaştırmanın yapılmasını sağlamalıdır.
TC Anayasası ve eğitim hakkı
TC Anayasası; uluslararası sözleşmelerde olduğu gibi; kimsenin eğitim ve öğrenim hakkından yoksun bırakılamayacağını beyan eder. Anayasanın, “Eğitim ve öğrenim hakkı ve ödevi” başlıklı 42.maddesinde; “Temel eğitimin ilk kademesi olan ilköğretim, öğrenim çağındaki kız ve erkek bütün vatandaşlar için zorunludur ve temel ve orta eğitim Devlet okullarında parasızdır. Devlet, durumları sebebiyle özel eğitim ve öğrenime ihtiyacı olanları topluma yararlı kılmak için gerekli tedbirleri alır” ifadeleri yer alır.
Engelliler Hakkında Kanun
Madde 15: “Hiçbir gerekçeyle engellilerin eğitim alması engellenemez. Engelli çocuklara, gençlere ve yetişkinlere özel durumları ve farklılıkları dikkate alınarak, bütünleştirilmiş ortamlarda ve engelli olmayanlarla eşit eğitim imkânı sağlanır.”
Açıklama: Okula devam eden engelli çocukların gereksinimlerine yönelik her türlü önlemin, okul yönetimlerince alınması zorunludur. Görme engelli çocuklar için Braille Alfabesi ile ders materyalleri, işitme engelli çocuklar için FM sisteminin temini ve/veya işaret dili eğitiminin verilmesi gibi makul düzenlemelerin ve bedensel engellilerin gereksinimleri olan rampa, engelli tuvaleti ve erişilebilir servis hizmetinin sağlanması yasal zorunluluktur. Zorunlu eğitim süresinde işitme engelliler ve zihinsel engelliler, talepleri halinde yabancı dil dersinden muaftır.
Engelli çocuklar için ilköğretim ve lise, zorunlu eğitim kapsamındadır
İlköğretim ve Eğitim Kanununa göre (5.1.1961, 222 sayılı), ilköğretim; dört yıl süreli ve ilkokul ile dört yıl süreli ortaokuldan oluşur ve toplamda 8 yıl olan bu eğitim zor, öğrenim çağında bulunan kız ve erkek çocuklar için zorunludur. İlköğretim, Anayasada da belirtildiği gibi Devlet okullarında parasızdır. Mecburi ilköğretim çağı, 6-14 yaş grubundaki çocukları kapsar. İlkokulların birinci sınıflarına o yılın 31 Aralık tarihinde 72 ayını dolduran çocukların kaydı yapılır. Ancak çocuğun gelişim durumuna bağlı olarak okula erken başlaması veya kaydının ertelenmesi ile ilgili hususlar yönetmelikle düzenlenir. Mecburi ilköğrenim çağında bulundukları halde zihnen, bedenen, ruhen ve sosyal bakımdan engelli olan çocukların özel eğitim ve öğretim görmeleri sağlanır.
Milli Eğitim Temel Kanununda (14.6.1973, 1739 sayılı), 2012 yılında yapılan düzenleme ile ortaöğretim (lise) herkes için zorunlu olmuştur. Kanunun “Türk Milli Eğitiminin Temel İlkeleri, Genellik ve eşitlik” başlığında yer alan ifadelere göre; eğitim kurumları dil, ırk, cinsiyet, engellilik ve din ayırımı gözetilmeksizin herkese açıktır. Özel eğitime ve korunmaya muhtaç çocukları yetiştirmek için özel tedbirler alınır. Okul öncesi eğitimi (örgün eğitimdir) mecburi ilköğrenim çağına gelmemiş çocukların eğitimini kapsar.
EVDE VE HASTANEDE EĞİTİM HAKKI
Evde eğitim hizmeti: Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliğinin 14. maddesine göre; zorunlu öğrenim çağındaki özel eğitim ihtiyacı olan öğrencilerden sağlık problemi nedeniyle en az 12 hafta süreyle örgün eğitim kurumlarından yararlanamayacağı ya da yararlanması durumunda; evde eğitim hakkı söz konusudur. Sağlığı açısından risk oluşturacağı en az birisi ilgili daldan olmak üzere üç uzman tabip tarafından düzenlenmiş Durum Bildirir Sağlık Kurulu Raporunda belirtilen öğrencilere velinin yazılı talebi ve RAM raporu ile il veya ilçe özel eğitim hizmetleri kurulunun planlaması doğrultusunda ders yılı içinde evde eğitim hizmeti verilebilir. 20.02.2019 tarihi sonrasında çocuklar için düzenlenen ÇÖZGER raporunun arka yüzünde, çocuğun evde eğitim gereksinimine yönelik işaretleme yapılmalıdır.
Mesleki ve teknik eğitim okullarında olan öğrencilerden sadece 9. sınıf olanlar için evde eğitim verilir. Evde eğitim haftalık ders saati, ilköğretim kademesinde veya özel eğitim programı uygulanan ortaöğretim kademesinde bir okula kayıtlı olanlar için haftada 10 ders saatinden, diğer ortaöğretim kademesinde bir okula kayıtlı olanlar için ise haftada 16 ders saatinden az olmayacak şekilde planlanır. Evde eğitim hizmeti hafta içi verilebileceği gibi hafta sonları da verilebilir.
Evde eğitim için gerekli belgeler:
Millî Eğitim Bakanlığı Evde ve Hastanede Eğitim Hizmetleri Yönergesine göre (03.02.2010,Tebliğler Dergisi: Şubat 2010/2629) gerekli belgeler şunlardır:
a) Bireyin en az dört ay süreyle örgün eğitim kurumundan doğrudan yararlanmasının mümkün olmadığı ya da yararlanması hâlinde olumsuz sonuçlar doğuracağını belirten sağlık raporu,
b) Veli başvuru dilekçesi,
c) Öğrenci belgesi,
ç) Ev Ortamı Durum Tespit ve Değerlendirme Formu
d) Veli Sözleşmesi
e) Değerlendirme Kurulu raporu gerekir.
2) Hastanede tedavi süresince eğitim hizmeti verilebilmesi için ilgili hekimin ve velinin onayının yer aldığı Öğrenci Kayıt ve Bilgi Formu gerekir.
Hastanede eğitim hizmeti: Bakınız Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliği (madde 15).
ENGELLİ BİREYLERİN ÖZEL EĞİTİM VE REHABİLİTASYON HAKLARI
MEB Özel Eğitim Kurumları Yönetmeliğine göre özel eğitim ve rehabilitasyon: Dil ve konuşma güçlüğü, zihinsel, fiziksel, duyusal, sosyal, duygusal ve davranış problemlerine sahip özürlü bireylerin engellilik hâlini ortadan kaldırmak ya da etkilerini en az seviyeye indirmek, yeteneklerini yeniden en üst seviyeye çıkarmak ve topluma uyumlarını sağlamak, temel öz bakım becerilerini, bağımsız yaşam ve mesleki becerilerini geliştirmek amacıyla yapılan çalışmalara özel eğitim ve rehabilitasyon denir.
Yönetmeliğin 29. Maddesine göre; Özürlü bireyin sağlık kurulu raporuyla asgari % 20 özürlü olduğunun tespit edilmiş ve özel eğitim değerlendirme kurullarınca da eğitsel değerlendirme ve tanılaması yapıldıktan sonra düzenlenen raporda destek eğitimi almasının önerilmiş olması, özürlü bireye kurumca, aylık olarak belirlenen tutar karşılığında bir ayda en az sekiz ders saati bireysel ve/veya dört ders saati grup eğitiminin verilmiş olması, zorunlu eğitim çağında olan özürlü bireyin örgün eğitime devam ettiğinin belgelendirilmesi gerekir.
Not: 5 Temmuz 2018 tarihli Yönetmelik değişikliği ile özel eğitim ders saatleri 40 dakikaya inmiş, dersi takip eden 10 dakika öğretmen-veli görüşmesi için ayrılmıştır.
Ayrıca, özel eğitim kurumlarında, kameralı sisteme geçilmiş, öğrencilerin devamlılığı bu sistem üzerinden Bakanlıkça takip edilecektir.
Özel eğitimin temel ilkeleri: Özel eğitimin temel ilkeleri, MEB Özel Eğitim Kurumları Yönetmeliğinin(18.05.2012) 5.maddesinde yer alır. Türk Millî Eğitiminin genel amaç ve temel ilkeleri doğrultusunda öğrencilere;
a) Bireysel farklılıkları, gelişim özellikleri ve eğitim ihtiyaçları dikkate alınarak eğitim hizmeti sunulması,
b) Özel eğitim ihtiyacı olan bireylerin ilgi, istek, yeterlilik ve yetenekleri doğrultusunda özel eğitim hizmetlerinden yararlandırılması,
c) Özel eğitim hizmetlerine erken dönemde başlanması,
ç) Özel eğitim hizmetlerinin bireylerin sosyal ve fiziksel çevrelerinden mümkün olduğu kadar ayırmadan, toplumla etkileşim ve karşılıklı uyum sağlama sürecini kapsayacak şekilde planlanıp yürütülmesi,
d) Özel eğitim ihtiyacı olan bireylerin eğitsel performansları doğrultusunda amaç, içerik ve öğretim süreçlerinde uyarlamalar yapılarak diğer bireylerle birlikte eğitim görmelerine öncelik verilmesi,
e) Özel eğitim ihtiyacı olan bireylerin her tür ve kademedeki eğitimlerini sürdürebilmeleri için kurum ve kuruluşlarla iş birliği yapılması,
f) Özel eğitim ihtiyacı olan bireyler için BEP geliştirilmesi ve eğitim programlarının bireyselleştirilerek uygulanması,
g) Ailelerin, özel eğitim sürecinin her aşamasına aktif katılmalarının sağlanması,
ğ) Özel eğitim politikalarının geliştirilmesinde üniversitelerin ilgili bölümleri ve özel eğitim ihtiyacı olan bireylere yönelik faaliyette bulunan sivil toplum kuruluşları ile iş birliği içinde çalışılması; esastır.
Özel eğitim ve rehabilitasyon hizmetlerine yönelik raporun niteliği: %20 ve üzerinde engelli olup özel eğitim ihtiyacı olan bireyler ile ÇÖZGER raporunda özel gereksinim durumuna göre özel eğitim ve rehabilitasyon gereksinimi belirtilmiş çocuklar; destek eğitim hizmetlerinden yararlanır. 27.6.2019 tarihinden önce alınmış tüm engelli sağlık kurulu raporları süresi içinde geçerlidir. Özel eğitim değerlendirilmesi, RAM Özel Eğitim Değerlendirme Kurulu tarafından yapılır. Sağlık sorunları nedeniyle RAM’a gelemeyecek durumda olanların eğitsel değerlendirme ve tanılamasıyla ilgili iş ve işlemler bu bireylerin bulunduğu ortamlarda yapılır. RAM destek eğitim raporu en fazla bir yıllık eğitim planı hazırlanır.
RAM eğitsel değerlendirme: Bireylerin eğitsel değerlendirme, tanılama ve yönlendirilmesi işlemleri RAM bünyesindeki Özel Eğitim Değerlendirme Kurulu tarafından yapılır. Kurul, bireyleri ilgi, istek, gelişim özellikleri, akademik disiplin alanlarındaki yeterlilikleri ile eğitim ihtiyaçları doğrultusunda örgün ve yaygın eğitim kurumlarına yönlendirir. Bu sürecin her aşamasında aile bilgilendirilerek görüşü alınır ve sürece katılımı sağlanır. Özel Eğitim Değerlendirme Kurulu raporu, her yıl revize edilir.
Özel eğitim hizmetleri kuruluna (RAM) yapılacak itirazlar: Veli, kararın kendisine tebliğ edildiği tarihten itibaren 30 iş günü içinde itiraz edebilir. Yerleştirme kararı verilen okul yönetimi, öğrencilerin okula kayıt tarihinden itibaren en az 30 iş günü izleme süreci sonunda öğrenciyle ilgili eğitsel değerlendirme ve tanılama ya da yerleştirme kararına itiraz edebilir. İl veya ilçe özel eğitim hizmetleri kuruluna yapılacak itirazlar, itirazın kurula ulaştığı günden itibaren en geç otuz iş günü içerisinde sonuçlandırılır. Sonuç veliye, okula ve RAM’a yazılı olarak bildirilir.
0-36 aylık özel eğitim ihtiyacı olan çocuklar için erken çocukluk dönemi hizmetleri, ailenin bilgilendirilmesini ve desteklenmesini de içerecek şekilde yürütülür. 36 ayını tamamlayan çocuklar için okul öncesi eğitim zorunludur. Çocukların gelişimi ve özellikleri dikkate alınarak okul öncesi dönemde eğitim süresi uzatılabilir.
Açık öğretim ve uzaktan eğitim hizmeti: İlköğretim veya ortaöğretim programlarını takip eden özel eğitim alan öğrencilerden öğrenimlerini tamamlayamayanlar ya da öğrenim çağı dışına çıkanlar ile örgün eğitim kurumlarındaki öğrenim hakkını kullananların kayıtları açık öğretim okullarına yapılır. Örgün eğitim hizmetinden doğrudan yararlanamayacak öğrencilerin uzaktan eğitim yoluyla derslerini takip edebilmelerini sağlamak amacıyla bu öğrencilere Bakanlıkça gerekli hizmetler sunulur.
Evde özel eğitim ve rehabilitasyon alma hakkı: Kameralı sisteme geçiş ile kurumlara devam edemeyecek çocuklar hakkında düzenleme yapıldı. Engelli bireylerin özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerine kayıt ve kabul işlemleri ders devam takibi, 1.9.2018 tarihinden itibaren biyometrik kimlik doğrulama sistemi veya kameralı görüntüleme sistemi ile yapılır. 05.09.2019, Özel Eğitim Kurumları Yönetmeliğinde Değişiklik ile Yönetmeliğin 25.maddesine eklenen cümle (10. fıkra olarak): “Yetkili sağlık kurum veya kuruluşlarınca verilen sağlık kurulu raporuyla en az % 20 oranında bedensel engeli olduğu ve özel eğitim değerlendirme kurullarınca destek eğitimi almak üzere 5580 sayılı Özel Öğretim Kurumları Kanunu kapsamındaki kurumlara gidemeyecek durumda olduğu tespit edilenlere evde verilecek destek eğitimi için kamera kaydı aranmaz”. Bedensel engelli olduğunu belirtir engelli sağlık kurul raporu, bu talep için yeterli olacaktır. Ancak bu kararın verilmesi için 3 hekim imzalı durum bildirir rapor istenmektedir. Kişiler, durum bildirir sağlık kurul raporu için MHRS ya da Alo 182’den randevu almalılar.
Ders; Bireysel veya grup eğitimi için bir ders süresi en az 40 dakikadır. Bireysel ve grup eğitimin süresi 60 dakikadır. Bu sürenin 40 dakikası ders uygulaması, 10 dakikası öğretmen için dinlenme, sınıf ortamını hazırlama ve 10 dakikası da öğretmenin, bireyin ailesini bilgilendirme süresi olarak uygulanır.
Kurumdan ayrılma ve yeni kuruma kayıt: Kuruma kayıt sonrası, en az bir ay devam ettikten sonra ayrılma isteğini dilekçeyle bildirir. Bir yıllık süre içerisinde bir kez kurum değiştirme hakkı vardır. Ancak, başka il veya ilçeye taşınma veya diğer zorunlu kurum değiştirmek durumunda, ikiden fazla farklı kuruma da ödeme yapılabilir.
Okula devam zorunluluğu: Evde eğitim hizmeti verilenler, özel eğitim programları uygulanan özel eğitim okulları ile bu programların uygulandığı sınıflarda; tuvalet eğitimini kazanamamış, yoğun davranış problemleri gösterenler, grup eğitimine uyum sağlayamayan öğrencilerin grup eğitimine hazırlanması amacıyla bire bir eğitim uygulaması yapılanlar ve zorunlu öğrenim çağında olup örgün eğitim kurumlarına devam edemeyecek ya da evde eğitimden yararlanamayacak bireyler için okula devam zorunluluğu aranmaz. Zorunlu haller hariç; zorunlu eğitim çağındaki engelli bireyin e-okul’da kayıtlı olması gerekir. Üst üste 8 hafta geçerli mazereti olmadan devamsızlık yapanların kaydı silinir. Haziran, temmuz ve ağustos aylarında bu süre; 12 hafta olabilir.
Örgün eğitimde izinli olma: Engelli bireyler, ailesinin talebi olması hâlinde haftada bir yarım gün, örgün eğitim saatleri içerisinde özel eğitim hizmetlerinden yararlanabilirler.
Özel eğitim ve rehabilitasyon hizmetleri ödemeleri: Bu ödemeler, Özel Barınma Hizmeti Veren Kurumlar ve Bazı Düzenlemeler Hakkında Kanun Hükmünde Kararname kapsamındadır (43. madde). Eğitim giderleri Hazine ve Maliye Bakanlığınca belirlenir. 11 Ocak 2022 tarihinde yayımlanan 2022 Yılı Özel Eğitime İhtiyaç Duyan Bireylere Verilecek Eğitim Desteği Tutarlarına İlişkin Tebliğ’e göre; 2022 yılı için özel eğitim okulları ile özel eğitim ve rehabilitasyon merkezlerinde engelli bireylere verilen destek eğitiminin bütçeden karşılanacak kısmı; katma değer vergisi hariç olmak üzere bireysel eğitim için aylık 1.164 TL, grup eğitimi için aylık 326 TL olarak belirlenmiştir. Kurumlar ders ücreti belirlemezler. Ancak, velinin daha fazla ders istemesi durumunda, ders saati ücreti Özel Öğretim Kurumları Yönetmeliği hükümlerine göre belirlenir.
Yabancı öğrenciler: Özel eğitim hizmeti Türk Vatandaşlarını kapsadığından, geçici koruma kapsamında olan engelli çocuklar için ödenek yoktur. Özel eğitim okulları ve merkezleri, öğrenim gören öğrenci sayısının %3’ünden az olmamak üzere ücretsiz öğrenci okutmakla yükümlüdür.
Okul servislerinin niteliği: Okul Servis Araçları Yönetmeliğine göre (5.10.2017); okul öncesi eğitim ve zorunlu eğitim kapsamında bulunan öğrenciler ile kreş, gündüz bakımevleri ve çocuk kulüplerine ait servisler araçlarında (liselere öğrenci taşıyanlar hariç), şoför dışında, rehber personel bulunur. Okul servis araçlarının bedensel engelli çocuklar için rampalı ya da asansörlü olması zorunludur.
Ücretsiz taşıma ve ücretsiz öğlen yemeği: Resmî özel eğitim okullarındaki öğrencilerin, özel eğitim sınıflarındaki öğrencilerin, yaygın eğitim hizmetlerinden yararlanan özel eğitim ihtiyacı olan kursiyerlerin kurumlara ulaşımları; 11.9.2014 tarihli ve 29116 sayılı Resmî Gazetede yayımlanan Millî Eğitim Bakanlığı Taşıma Yoluyla Eğitime Erişim Yönetmeliği gereği ücretsiz sağlanır. Özel eğitim okul/kurum/sınıfı öğrencileri ile yaygın eğitim hizmetinden yararlanan özel eğitime ihtiyacı olan bireyler, ders yılı içinde kayıtlı oldukları okul/kurum/sınıflara taşınır. Özel eğitim alanların daha kısa sürede taşınabilmesi için gerekli tedbir ve kararları almak, refakatçi sayısını belirlemek, rehber personel bulundurulmasını sağlamak, bedensel engelliler için; araçlarında liftli donanım, standartlara uygun seyyar rampa ve ihtiyaç duyulacak diğer teknik özellikleri belirlemek, işitme engelli özel eğitim meslek lisesi öğrencileri ile işitme engelli özel eğitim kursiyerlerine verilecek olan toplu taşıma kartları veya biletlerinin öğrenci ve gün sayısına göre aylık ödenek talebini belirlemek; Plan Komisyonunun görevleri arasındadır. Aynı Yönetmeliğin 20.maddesine göre, taşıma uygulaması kapsamında taşınan özel eğitim öğrenci/kursiyerleri dışındaki ilköğretim ve ortaöğretim öğrencilerine öğle yemeği verilir. İlköğretim ve ortaöğretim öğrencilerine taşıma yoluyla eğitim kapsamında öğle yemeği verilen okullarda açılan özel eğitim sınıflarına devam eden öğrenciler de bu hizmetten yararlandırılır.
Yönetmeliğin sağladığı ücretsiz ulaşım ve ücretsiz öğlen yemeği ile ilgili sorunlar hakkında okul yönetimince çözülmeyen sorunlarda; ilçe milli eğitime, il milli eğitime ve nihayetinde Milli Eğitim Bakanlığına dilekçe ile başvurulması önerilir.
Kurumların/Vakıfların Özel Eğitim Yardımı: EGM’de engelli çocuğu olanlara eğitim yardımı yapılmaktadır. Bu konuda EGM Sosyal Hizmet Daire Başkanlığından bilgi alınız. TSK Elele Vakfı Özel Eğitim Kurumlarında, TSK çalışanlarının engelli çocukları için Ekim 2015-Ağustos 2016 arası, eğitim desteği sağlanmış ancak kısa bir süre sonra bu destek sonlandırılmıştır.
Diğer düzenlemeler: Belediyelerin ve kurumların kırtasiye yardımı: Bazı belediyeler engelli çocuklar için kurumlar ise engelli çocuğu olan çalışanları için, eğitim-öğretim yılı başında kırtasiye yardım yapmaktadır. Belediye ve çalıştığınız kurumdan bilgi alınız.
ÖRGÜN EĞİTİMDE ENGELLİ ÖĞRENCİLERE YÖNELİK DÜZENLEMELER
Otizm spektrum bozuklu olan öğrenciler için kolaylaştırıcı uygulaması: MEB Özel Eğitim ve Rehberlik Hizmetleri Genel Müdürlüğü tarafından 6.1.2020 tarihinde yayınlanan yazı; “Ailelerden gelen talepler doğrultusunda gerekli mevzuat değişikliği çalışmaları devam etmekte olup mevzuat çalışmaları tamamlanıncaya kadar, tam zamanlı kaynaştırma/bütünleştirme yoluyla eğitime devam eden otzim spektrum bozukluğu olan öğrenciler için ailenin teklifi, Bireyselleştilmiş Eğitim Programı Geliştirme Biriminin kararı doğrultusunda kolaylaştırıcı kişinin belirlenmesi ve bu kişinin sınıf içi ve sınıf dışında öğrenciye yarımcı olmak üzere okulda bulunması ilgili Makam Olur’u ile uygun görülmüştür” Bu Karara ilişkin mevzuat düzenlemesi, tüm aileler için önemlidir. Mevzuat düzenlemesinde; kolaylaştırıcı uygulamasında sadece otizmli çocukların değil, ihtiyacı olan tüm özel gereksinimli çocukların gözetilmesi zorunludur.
OKUL ÖNCESİ VE İLKÖĞRETİM HAKKINDA MEVZUAT UYGULAMALARI
MEB Okul Öncesi Eğitim ve İlköğretim Kurumları Yönetmeliği (26.07.2014): Özel eğitim alan çocukların, yerleşim yeri adresine uyumlu okula kaydedildikten sonra ulusal adres veri tabanındaki adreslerine bakılmaksızın istedikleri okula nakli yapılır. Eğitimlerini kaynaştırma yoluyla sürdüremeyecek durumda olan ağır düzeyde yetersizliği bulunanlar ile birden çok yetersizliği olan çocuklar, bu kurumlarda fiziki mekânın uygun olması ve özel eğitim öğretmeni istihdam edilmesi kaydıyla açılan özel eğitim sınıflarına kaydedilir. Kaynaştırma/Bütünleştirme yoluyla eğitim alan öğrenciler ile özel eğitim sınıflarında eğitimlerine devam eden öğrencilere başarısızlıklarından dolayı sınıf tekrarı yaptırılmaz. Ancak; velinin yazılı talebi ve BEP Geliştirme Biriminin kararı doğrultusunda, ilkokulda bu çocuklar için bir defaya mahsus olmak üzere sınıf tekrarı yaptırılabilir.
Özel eğitim sınıflarında görevli özel eğitim öğretmenleri; nöbet görevlerinde, teneffüs ve yemek saatlerinde sınıflarındaki kayıtlı öğrencilerin gözetimine devam ederler.
ORTAÖĞRETİMDE (LİSE) DÜZENLEMELER
MEB Ortaöğretim Kurumları Yönetmeliği (07.09.2013): Özel eğitim alan bireylere destek eğitim hizmetleri de sağlanarak akranlarıyla birlikte tam zamanlı ya da özel eğitim sınıflarında yarı zamanlı olarak kaynaştırma eğitimi verilir. Ortaöğretimde, her bir şubede iki öğrenciyi geçmeyecek şekilde yerleştirilmesi sağlanır.
Millî sporcu olan engelli öğrencilerin nakil ve geçiş işlemleri, zamana bağlı olmadan bir defaya mahsus olmak üzere; kontenjan şartı aranmaksızın, ortaöğretim kayıt alanı içinde tercihe bağlı olarak öğrenci alan okullara dengeli bir şekilde yapılır. Merkezi sınav puanıyla öğrenci alan okullardan gelen öğrencilerin ise öncelikle aynı türden merkezi sınav puanıyla yerleşebileceği okula, aynı türden okula yerleşememesi durumunda puanının yeterli olduğu okula, yine yerleşememesi durumunda ise öğrencinin puanına en yakın taban puanı bulunan okula nakil ve geçiş işlemlerini yapılır.
Hastalık mazereti ile geçiş: Temel eğitimden ortaöğretime geçiş sistemi ile yerleşen öğrenciler de dâhil olmak üzere; sağlık kurulu raporunda belirtilen uzun süreli tedavi gerektiren hastalığı bulunan öğrencilerin kontenjan şartı aranmaksızın, ortaöğretim kayıt alanı içinde tercihe bağlı olarak öğrenci alan okullara dengeli bir şekilde; merkezi sınav puanıyla öğrenci alan okullardan gelen öğrencilerin ise öncelikle aynı türden merkezi sınav puanıyla yerleşebileceği okula, aynı türden okula yerleşememesi durumunda puanının yeterli olduğu okula, yine yerleşememesi durumunda ise öğrencinin puanına en yakın taban puanı bulunan okula nakil ve geçiş işlemlerini yapar. Sınıflara eşit sayıda her bir şubede 2 öğrenciyi geçmeyecek şekilde dağıtılması esastır. Bu işlemlere karar verecek bir komisyon oluşturulur. Öğrenci nakil ve geçişlerine esas teşkil eden hastalıklar, Sağlık Bakanlığınca belirlenir. “Öğrenci Nakil ve Geçişlerine Esas Teşkil Eden Hastalıklar” listesinde, kapsama alınmamış hastalıklar vardır (ör; Tip 1 Diyabet). Bu durumda olanlar; dilekçe ile talepte bulunmalıdır. MEB’e ait (0 312) 4131604 nolu telefondan bilgi alınabilir.
Devamsızlık: Özel eğitim meslek liselerinde okuyanlar ve lisede kaynaştırma öğrencisi olanlar için özürsüz devamsızlık süresi; 20 günü geçmemek kaydıyla toplamda 70 gündür.
Disiplin Cezası: Özel eğitim alan zihinsel engeli ya da otizmi olan öğrencilerin yaptırım gerektiren davranış ve fiilleri halinde disiplin cezası uygulanmaz. İşitme yetersizliği, zihinsel yetersizliği veya otizmi olan öğrenciler, her tür ve kademede velinin yazılı talebi ve BEP geliştirme biriminin kararı doğrultusunda yabancı dil dersinden muaf tutulabilirler.
ENGELLİ BİREYLERİN HAYAT BOYU ÖĞRENME VE AÇIK ÖĞRETİM HAKKI
MEB Hayat Boyu Öğrenme Kurumları Yönetmeliği (11.04. 2018): Bireysel, toplumsal ve istihdam ile ilgili bir yaklaşımla bireyin bilgi, beceri ve yetkinliklerini geliştirmek amacıyla örgün eğitimin dışında hayatı boyunca katıldığı her türlü öğrenme etkinliklerine; hayat boyu öğrenme denir. Halk eğitimi merkezlerinde düzenlenen kurslardan, MEB Hayat Boyu Öğrenme Genel Müdürlüğü sorumludur. Kurslar ücretsizdir.
Millî Eğitim Bakanlığı Açık Öğretim Ortaokulu Yönetmeliği (22.09.2001): Mecburi ilköğretimini tamamlayamayan ve mecburi ilköğretim çağı dışına çıkmış yetişkinler, Açık Öğretim Ortaokulundan yararlanabilirler. Bedensel engelli olanlar ve özel eğitim almaları gerektiğini belgeleyenler için yaş kaydı aranmaz. İşitme ve konuşma engelli olanlar, yabancı dil dersinden muaf tutulurlar. Engelliler, kayıt ücretinden muaftır. Hastanede ya da evde yatarak tedavi gördüğünü belgeleyenler evde ya da hastanede sınav hizmeti alırlar.
AÇIK ÖĞRETİM LİSESİNDE ENGELLİ ÖĞRENCİLER
% 40 ve üzerinde engelli olanlar, ilk kayıt ve sınav bedeli ödemezler. Sağlık kurulu raporuna göre evde sınav hizmetinden faydalanabilirler. İşitme ve zihinsel engeli olanlar isterlerse “yabancı dil” dersinden muaf olurlar. Kullanımı doktor raporu ile belirlenen işitme cihazı, insülin pompası, şeker ölçüm cihazı ve benzeri ile sınava girilebilir. Başvuru: Açık Öğretim Lisesi Müdürlüğüne (Ankara) Bedensel engelliler ve süreğen hastalığı olanlar, raporlarını sunmaları halinde evde veya hastanede sınav hizmeti alırlar. Görme kabiliyetini tamamen kaybetmiş olanlar tek kişilik sınıflarda okuyucu ve kodlayıcı eşliğinde sınava girerler. Bu kişilerin istemeleri halinde ders notları, CD’de seslendirilmiş olarak adreslerine gönderilir. CD istemek için Telefon: (0 312) 296 94 24 ve 296 94 2494 45
Kaynak: http://aol.meb.gov.tr/www/engelli-ogrencilerimiz-icin/icerik/34
MEB Sınavla Öğrenci Alacak Ortaöğretim Kurumlarına İlişkin Merkezî Sınav Başvuru ve Uygulama Kılavuzu, 2019: Öğrenci, engelli sağlık kurulu raporu veya engelli kimlik kartını beyan eder. Sınavda engel durumuna göre hizmet alabilmek için örgün okuyanlar RAM’a, açık ortaokul okuyanlar açık öğretim ortaokulu müdürlüğüne müracaat ederler. Okul müdürlüğü, sınav hizmetiyle ilgili işlemlerinin takibinden birinci derecede sorumludur.
Az gören öğrenciler; (miyop, hipermetrop, astigmatizm, karma, gözlükle/lensle düzeltilen görme kusurları olanlar): Bu öğrenciler tek kişilik salonda sınava alınacak, soru muafiyeti olmayacak, 20 dakika ek süre alacaktır. Okuyucu ve kodlayıcı, 18 punto büyüklüğünde soru kitapçığı ve cevap kâğıdı seçeneklerden biri tercih edilecektir.
Total görme engelli öğrenciler; tam kör öğrenciler okuyucu ve kodlayıcı eşliğinde tek kişilik salonlarda sınava alınacak, 20 dakika ek süre verilecek, soru muafiyeti olmayacak, resim, şekil ve grafik içeren sorular yerine eş değer sorular yer alacaktır.
İşitme engelli öğrenciler: Tek kişilik salonlarda sınava alınacak, 20 dakika ek süre verilecektir. Yabancı dil sorularından muafiyet için RAM’a başvurulmalı.
Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan öğrenciler; Tek kişilik salonlarda sınava alınacak, 20 dakika ek süre verilecektir.
Özel öğrenme güçlüğü olan öğrenciler; tek kişilik salonda sınava alınacak, 20 dakika ek süre verilecek, tercih ederlerse okuyucu ve kodlayıcı eşliğinde sınava alınacaklardır.
Yaygın gelişimsel bozukluğu olan (otizm, atipik otizm, rett sendromu, asperger bozukluğu, desintegratif bozukluk) öğrenciler; tek kişilik salonda sınava alınacak, 20 dakika ek süre verilecektir. Yabancı dil sorularından muafiyet için RAM’a başvurulmalı.
Bedensel engelli öğrenciler; İnce motor becerilerde engeli ya da uzuv kaybı nedeniyle, yazamayanlara, RAM değerlendirme sonucuna göre kodlayıcı verilecektir. Tek kişilik salonlarda sınava alınacak, 20 dakika ek süre verilecek. Yürüme ile ilgili cihaz kullananlar, giriş katta diğer öğrencilerle birlikte yerleştirilecek, ek süre verilmeyecek, Masa ve sıra öğrencinin özelliklerine uygun olarak düzenlenecektir.
Zihinsel engelli öğrencilere; tek kişilik salonda, 20 dakika ek süre verilecek, istenirse; kodlayıcı verilebilecektir. Yabancı dil sorularından muafiyet için RAM’a başvurulmalı.
Süreğen hastalığı olan öğrenciler; zorunlu ise tek kişilik salonlarda sınava alınacak, ek süre verilmeyecektir.
Tip 1 diyabet (şeker hastası), astım, hipertansiyon ve epilepsi hastalıklarından dolayı sürekli ilaç kullanan öğrenciler: Diğer öğrencilerle aynı salona olacaklardır Yanlarında hipoglisemi durumunda tüketebilecekleri gıdalara ve cihazı ile kan şekerini ölçmelerine izin verilecektir. Hiperglisemi durumunda tuvalet ihtiyacı, yedek gözetmen eşliğinde karşılanır.
ÜNİVERSİTE SINAVINDA VE EĞİTİMİNDE HAKLAR
Üniversite sınavında öğrencilerin engel durumlarına uygun ek süre, okuyucu, işaretleyici vb. haklardan yararlanabilmek için başvuru aşamasında adayların, engelli sağlık kurul raporlarını ÖSYM kayıt bürosuna vermeleri gerekmektedir. Bakınız: Engellilere yönelik sınav uygulamaları https://engelsiz.yok.gov.tr/Documents/SinavUygulamalari/sinav_uygulamalari.pdf
Yükseköğrenimde katkı payı ödemesi: Yükseköğretim Kurumlarında Cari Hizmet Maliyetlerine Öğrenci Katkısı Olarak Alınacak Katkı Payları ve Öğrenim Ücretlerinin Tespitine Dair Cumhurbaşkanlığı Kararı ile Yüksek Öğrenim programlarına kayıt yaptırma veya kayıt yenileme sırasında %40 ve üzerinde engelli olan öğrencilerin ödemesi gereken öğrenim ücreti tutarlarından; program süresi ve kayıtlı olunan program sayısı sınırlaması olmaksızın engellilik oranı kadar indirim yapılır. Kayıt yaptırma sırasında engelli olduğuna dair raporu ibraz edemeyen öğrencilere, ilgili belgeyi ibraz ettiği tarihte eğitim-öğretim yılına ait ödemiş oldukları tutarlar, iade edilir.
Özel yetenekli gençlerin üniversiteye geçişi: Özel yetenek sınavı ile öğrenci alan programların kontenjanının %10’u, engelli öğrencilere ayrılmıştır. Engelli adaylardan (Bedensel engelli, görme engelli, işitme engelli, mental retardasyon ile yaygın gelişimsel bozukluklar (Otizm spektrum bozuklukları, Asperger sendromu, RETT sendromu, dezintegratif bozukluklar) durumlarını engelli sağlık kurulu raporu ile belgelemeleri kaydıyla, özel yetenek sınavlarına kabul edilir. Yükseköğretim Genel Kurul kararı ile Temel Yeterlilik Testi (TYT) taban puanı 100 olarak belirlenen bu adaylar, TYT puanları değerlendirmeye katılmadan kendi aralarında yapılacak ayrı bir yetenek sınavı sonucuna göre değerlendirilir. Ayrıca engelli adayların, özel yetenek sınavıyla öğrenci alan öğretmenlik programlarına başvuru yapabilmeleri için TYT’de en düşük 800.000’inci başarı sırasına sahip olmaları gerekmektedir. Engellilerin puanları, sınavın yapıldığı yıl dâhil 2 yıl süreyle geçerlidir. Bakınız: https://engelsiz.yok.gov.tr/kararlar
Engelli Sporcular: Engelli gençler için Paralimpik ve Deafolimpik Oyunlarında ve Dünya Özel Olimpiyat Oyunlarında ilk üç dereceyi alanlara, milli sporcularda olduğu gibi özel bir puan verilmektedir. Bu gençler, özel yetenek sınavlarına girmeyecek ve yerleştirmelerini ÖSYM yapacaktır. “2019-YKS Spor Dallarında Üstün Başarılı Olan Adaylar İçin Yükseköğretim Programları ve Kontenjanları” kısmında yer alan uyarıya göre; engelli adaylar tabloda yer alan "Beden Eğitimi ve Spor Öğretmenliği" bölümünü tercih edemezler. Bakınız: https://www.osym.gov.tr/TR,16970/2019--yks-milli-sporcu-yerlestirme-islemleri-tercihlerin-alinmasi-24092019.html
Üniversitede ders muafiyeti: Makul düzenlemelerin yapılmasına rağmen, engeli nedeniyle herhangi bir dersin gerekliliklerini yerine getirmekte güçlük çeken öğrenciler, varsa o derse eşdeğer olan başka bir dersi alabilir. 25.12.2014 tarihli Yükseköğretim Genel Kurul Kararında; işitme engelli öğrencilerin, talep etmeleri halinde yabancı dil dersi yerine, üniversite kurulunun belirleyeceği eşdeğer kredide bir dersin verilmesine karar verilmiştir.
Yurtta kalan üniversite öğrenciler: Kredi ve Yurtlar Kurumu Yönetmeliğine göre; tekerlekli sandalye kullananlar, görme engelliler, skolyoz hastaları gibi tek başına şehir içi otobüslere binemeyenlere yaşadıkları şehirde yurt imkanı sağlanır. Kredi ve Yurtlar Kurumundan (KYK) bilgi alınabilir.
Gençlik ve Spor Bakanlığı Yurt Hizmetleri Yönetmeliği’ne göre ile %40 ve üzerinde engelli olan öğrenciler, ailelerinin ikamet adreslerine bakılmadan Bakanlık tarafından işletilen yurtlardan yararlanabilir.
Üniversite bursu hakkında: KYK bursu, katkı ve öğrenim kredileri ile Başbakanlık Bursu için %40 ve üzeri engelli olanlarla, anne veya babası %40 ve üzeri engelli olanlar; öncelik hakkından yararlanır. Yükseköğretim kurumuna girmeye hak kazanan ve kayıt yaptırarak öğrenime başlayan öğrenci, ilk yılında Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Vakfına başvurması durumunda, Başbakanlık Bursundan yararlandırılır. Ayrıca yardımcı ders araç gereçlerinin temini konusunda engelli öğrenciye destek verilmektedir. Başbakanlık Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından ilköğrenim, ortaöğretim, lise ve üniversite öğrencilerine verilen burs desteği karşılıksızdır. Engelli olup muhtaç aylığı (Vakıf maaşı) alanlar, bu burstan yararlanamaz.
KYK geri ödemeleri hakkında: KYK geri ödemelerinde mevzuat ile belirlenmiş bir muafiyet yoktur. Ancak, Yüksek Öğrenim Kredi ve Yurtlar Kurumu Öğrenim Kredisi Yönetmeliğinin “Borcun Silinmesi” başlıklı 4’inci maddesinde “Öğrenim sırasında veya öğrenimden sonra çalışamayacak derecede sürekli sakat kalmış oldukları tam teşekküllü bir hastanenin sağlık kurulu tarafından tespit edilenlerin borçları silinir” ifadeleri vardır. Dolayısıyla çalışma gücünü en az %60 oranında kaybetmiş olup, “sürekli olarak çalışamaz durumda” olduklarını raporla tespit ettirenlerin, borçları silinecektir.
Üniversite sınav başvurusu: Üniversite sınavında öğrencilerin engel durumlarına uygun; ek süre, okuyucu, işaretleyici desteği gibi düzenlemelerin yapılabilmesi için başvuru aşamasında engelli sağlık raporlarını ÖSYM kayıt bürolarına vermeleri gerekmektedir. Kayıt sonrası adaylar, engellilik durumlarının sisteme işlenip işlenmediğini mutlaka kontrol etmeli, eğer işlenmemiş ise ÖSYM ile iletişime geçmelidir.
ÖSYM’nin yaptığı sınavlara ilişkin bilgiler
Engelli olan adayların sınav sürecinde gereksinimlerine yönelik önlemlerin alınabilmesi için; engelli sağlık kurulu raporunu ve istenen diğer belgeleri başvuru süresi içinde ÖSYM’ye ulaştırmaları gerekmektedir. Engelli adaylar sınavda, özel bir gerece zorunlu olarak ihtiyaç duyuyorlarsa, kullanacakları gerece ilişkin sağlık raporunu verirler.
Başvuru işlemleri tamamlandıktan sonra engel/sağlık sorunu oluşan veya sağlık sorunu nedeni ile özel bir gereksinime ihtiyacı olan adaylar: Sınav günü bu durumda olacağı raporlarında belirtilen ve raporunu bir dilekçe ekinde, sınavın yapılacağı hafta içerisinde Çarşamba saat 17.00’ye kadar ÖSYM’ye ulaştıran adaylar, “Engelli Salonlarında” sınava alınacaklardır. Çağrı Merkezi (444 67 96) ile iletişime geçilebilir.
Görme engelli adaylar: ÖSYM kılavuzu, sesli olarak yayınlanır. Okuyucu yardımı talep edenlere; şekil, grafik, tablo, resim gibi görsel verilerin yer aldığı sorular ile karmaşık ifade içeren sorular sorulmaz. Okuyucu ve işaretleyici yardımcı görevlileri verilerek, tekli salonlarda sınava alınırlar. Bu adayların soru kitapçığını kendilerinin okumasına izin verilmez, soruları kendisinin de okuduğu tespit edilen adayların sınavı geçersiz sayılır. Bütün adaylara sadece 9 punto cevap kâğıdı verilir. Soru kitapçığını kendi okuyabilecek durumda olan adaylara, talepleri doğrultusunda 9 ya da 14 punto soru kitapçığı ile işaretleyici yardımı verilir. İşaretleyici yardımı isteyen adaylar tekli, istemeyen adaylar ise toplu salonlarda sınava alınır. Sınavda sadece işaretleyici yardımı alan adaylara, işaretleyici tarafından soruların okunmasına ve/veya adayın kendisinin cevap kâğıdında işaretleme yapmasına izin verilmez, kendisi cevap kâğıdında işaretleme yapan adayların sınavı geçersiz sayılır. Soru kitapçığını kendisi okuyabilecek durumda olan adaylara ek süre verilmez.
İşitme engelli adaylar: ÖSYM kılavuzu, işaret dili ile yayınlanır. Raporlarında, işitme engelinin tipi, İşitme cihazı/biyonik kulak gibi kullandığı cihaz ve işitme testinin imzalı ve onaylı bir örneği de eklenmelidir. Böylece adaylar bu cihazları ile sınav binalarına girebilirler.
Aksi halde adayların, bu cihazları ile sınava girmelerine izin verilmez. Bu durumda cihazlar sınav görevlileri tarafından adaydan sınav öncesi teslim alınarak sınav tamamlandıktan sonra tekrar adaya teslim edilir. Sınava Giriş Belgelerinde işitme cihazı/biyonik kulak (koklear implant) yazılı olan adaylardan bu cihazlarının sınav süresince üzerlerinde bulunmasını isteyenler ise ÖSYM tarafından hazırlanan her türlü kablolu-kablosuz iletişimi kesilmiş sınav merkezlerinde sınava alınır. İşitme engellilere ek süre; ÖSYM Komisyon tarafından belirlenir. İlköğretime başlama yaşı öncesi işitme engeli edinmiş olanlar “özel durumlar” alanında “ilköğretime başlama yaşı öncesi işitme engeli edinmiş” seçeneğini işaretleyeceklerdir.
Bedensel engelli adaylar: Vücut hareketlerine hâkim olamadığı belirtilen CP hastalarından sınavda okuyucu ve işaretleyici yardımı talep eden adaylara, okuyucu ve işaretleyici yardımı verilir.
Diğer engeli olan adaylar: Raporlarına göre; zihinsel, otizm spektrum bozuklukları, özgül/özel öğrenme güçlüğü (disleksi, dikkat eksikliği, hiperaktivite vb.) olan adaylara ek süre ve talepleri doğrultusunda okuyucu ve/veya işaretleyici yardımı verilir. Bu adaylar tüm sorulardan sorumludur. Okuyucu yardımı alan adayların istedikleri takdirde sınav esnasında soruları kendilerinin de okumalarına izin verilir. İsterlerse, tekli salonda sınava alınır.
Ruhsal ve duygusal sağlık sorunu (panikatak, depresyon, şizofreni, atipik psikoz gibi) olan adaylar: Talepleri doğrultusunda işaretleyici ya da tekli salonda sınava alınır.
Diyabet hastaları: İnsülin pompası, şeker ölçüm cihazları, ek gıda vb. ile engelli sınav salonlarına alınmalarına izin verilir.
Üniversitede engelliler ile ilgili birimler
Yükseköğretim Kurumları Engelliler Danışma ve Koordinasyon Yönetmeliği: Engelli öğrencilerin öğrenim hayatlarını kolaylaştırabilmek için gerekli akademik ortamın hazırlanması ve eğitim-öğretim süreçlerine tam katılımlarını sağlamak amacıyla gerekli düzenlemeleri yapmak üzere, Yükseköğretim Kurulu Engelli Öğrenciler Komisyonu, Engelli Öğrenciler Danışma ve Koordinasyon Birimi, ÖSYM Engelli Öğrenciler Danışma ve Koordinasyon Birimi ile yükseköğretim kurumları bünyesinde engelli öğrenci birimleri oluşturulmaktadır. Öğrencinin erişilebilirlik ve ulaşılabilirlik sorunlarını çözmek, ihtiyaç duyduğu ders materyalleri, ders geçme ve sınav koşullarının hazırlanmasına yönelik standart geliştirmek, yatay ve dikey geçiş ile ders denkliklerinin ölçütlerini düzenlemek üzere önerilerini ilgili kurullara sunmak, engelli öğrenci birimlerinin işleyiş koşullarını ve ilkelerini belirlemek, üniversite yerleşkelerinin engellilere göre düzenlenmesine ilişkin yapılanmaları takip etmek ve engellilerle ilgili derslerin veya konuların yükseköğretim kurumlarının lisans programlarına alınması yönünde çalışmalar yapmak komisyonların görevleri arasındadır.
YÖK Engelli Komisyonu çalışmalarını takip için bakınız: https://engelsiz.yok.gov.tr/
ÖSYM Engelli Öğrenciler Danışma ve Koordinasyon Birimi: Engelli öğrencilere öğrenim görmek istedikleri yükseköğrenim programı hakkında danışmanlık yapmak; biriminin görevleri arasındadır. Sınav günü, Çağrı Merkezi (444 67 96) açık tutulmaktadır.
Kapsayıcı eğitim, tüm çocukların hakkıdır.
Özel açıklamalar:
1. Engelli sağlık raporunu/ÇÖZGER raporunu alanlar, yaşadıkları bölgedeki Rehberlik Araştırma Merkezine (RAM) başvurmalıdır. RAM tarafından düzenlenen Özel Eğitim Değerlendirme Raporu ile birlikte bir özel eğitim ve rehabilitasyon kurumuna kayıt yaptırılır.
2. Engelli çocukların özel eğitim kurumlarından aldıkları özel eğitimlerinin ücreti, Devlet tarafından karşılanır. Kurumların Devletten aldıkları ödeneğin karşılığı olan dersler dışında ders almak isteyenler, ders ücretlerini kendileri öderler.
3. Özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin öncelikle yetersizliği olmayan akranlarının devam ettiği sınıf olmak üzere, özel eğitim sınıfı, gündüzlü özel eğitim okulu/kurumu, yatılı özel eğitim okulu/kurumu gibi en az sınırlandırılmış ortamdan en çok sınırlandırılmış ortamda eğitimlerini sürdürmelerini sağlayacak şekilde yerleştirilmelerine dikkat edilir. Yerleştirme kararında velinin yazılı görüşü dikkate alınır.
4. Kaynaştırma eğitimi, tüm çocukların hakkıdır. Kaynaştırma; özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin akranları ile birlikte eğitim ve öğretimlerini bütün kademelerde sürdürme esasına dayanan, destek hizmetlerinin sağlandığı özel eğitim uygulamalarıdır. Başka bir deyişle engelli bireylerin engeli olmayan bireylerle eğitsel ve sosyal olarak bütünleşmesini sağlama işlemidir. Özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin, eğitimlerini öncelikle yetersizliği olmayan akranları ile birlikte aynı kurumda sürdürmeleri sağlanır. Özel eğitime ihtiyacı olan bireyler kaynaştırma yoluyla eğitimlerini, yetersizliği olmayan akranları ile birlikte aynı sınıfta tam zamanlı sürdürebilecekleri gibi özel eğitim sınıflarında yarı zamanlı olarak da sürdürebilirler.
5. Evde özel eğitim ve rehabilitasyon hizmetinden bedensel engeli olanlar yararlanır. Bu amaçla RAM’a başvuru yapılır ve bu haktan yararlanmak için yetkili bir hastaneden “evden çıkmalarının uygun olmayacağına” dair 3 hekim imzalı durum bildirir sağlık kurul raporu almaları gerekir. Durum bildirir rapor için hastaneden, Alo 182 ya da MHRS’den randevu alınır.
6. Özel eğitim sürecine ailelerin katılımı esastır. Çalışan ebeveynlerin çocuklarını eğitime götürüp getirmek için idari izin taleplerinde kurumlarına yazdıkları dilekçede; Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliğinin “Özel eğitimin temel ilkeleri” başlıklı 5’inci maddesinin (g) fıkrasına göre, “Ailelerin, özel eğitim sürecinin her aşamasına aktif katılmalarının sağlanması” esastır” ifadesini ve bu bölümün giriş kısmında yer verdiğimiz mevzuatı ilgi göstermeleri önerilir. Çalışan anne ve babaların, çocuklarını özel eğitime götürüp getirmek amacıyla kurumlarına yazacakları dilekçelerde, Yönetmeliğin bu maddesini dilekçelerine yazmaları önerilir.
7. Özel eğitim alan öğrenciler, kurumlardan okullarına devamlarını sağlamak amacıyla, ücretsiz taşıma hizmetinden yararlandırılır (Bakınız: Milli Eğitim Bakanlığı Taşıma Yoluyla Eğitime Erişim Yönetmeliği, 2014).
8. Okula kayıt hakkında: MEB Okul Öncesi Eğitim ve İlköğretim Kurumları Yönetmeliği’ne göre; özel eğitim alan çocukların, yerleşim yeri adresine uyumlu okula kaydedildikten sonra ulusal adres veri tabanındaki adreslerine bakılmaksızın istedikleri okula nakli yapılır.
9. Sınıf tekrarı: MEB Okul Öncesi Eğitim ve İlköğretim Kurumları Yönetmeliği’ne göre; Kaynaştırma/Bütünleştirme yoluyla eğitim alan öğrenciler ile özel eğitim sınıflarında eğitimlerine devam eden öğrencilere başarısızlıklarından dolayı sınıf tekrarı yaptırılmaz. Ancak; velinin yazılı talebi ve BEP Geliştirme Biriminin kararı doğrultusunda, ilkokulda bu çocuklar için bir defaya mahsus olmak üzere sınıf tekrarı yaptırılabilir.
COVİD-19 salgın sürecinde eğitime erişimde yaşanan sorunlar nedeniyle eğitime devam edemeyen çocukların sınıf tekrarına ilişkin olarak, 8 Mayıs 2020 tarihinde, Yönetmeliğe “Olağanüstü durumlarda eğitim ve öğretime ara verilmesi halinde sınıf geçme ve öğrenci başarısının değerlendirilmesi” başlığı ile Ek Madde 1 ilave edilmiştir. Buna göre; … Ancak ilkokullarda velinin yazılı talebi doğrultusunda sınıf tekrarı yaptırılabilir.”
10. İlköğretimlerini tamamlayanlar için düzenleme: İlköğretimlerini tamamlayan, genel ve mesleki ortaöğretim programlarına devam edemeyecek durumda olan ve 23 yaşından gün almamış özel eğitime ihtiyacı olan bireylerin temel yaşam becerilerini geliştirmek, topluma uyumlarını sağlamak, iş ve mesleğe yönelik bilgi ve beceriler kazandırmak amacıyla resmî ve özel, özel eğitim mesleki eğitim merkezi (okulu) açılır.
11. Orta öğretimde ortak sınavlardan muafiyet: Orta ve ağır düzeyde zihinsel yetersizliğe sahip engelli öğrenciler ortak sınavlardan muaftır. Görme engelliler ve az görenler için sınav süresine ek süre verilir. Engelli öğrenciler velilerinin talebi ile ortak sınavlardan muaf tutulabilirler (Mart 2014).
12. İşitme Engellilerin Eğitimde Hakları: İşitme engelli öğrenciler meslek liselerine sınavsız yerleşebilmektedir. Ayrıca işitme engellilere okul öncesi, ilköğretim ve ortaöğretimde gündüzlü ve yatılı eğitim hizmeti verilmektedir. İşitme engelli öğrencilerin kaynaştırma yoluyla eğitimine ilişkin hükümler Özel Eğitim Hizmetleri Yönetmeliğinde (Madde 24) yer alır. Buna göre “İşitme ve hafif düzeyde zihinsel yetersizliği olan öğrenciler ilköğretim ve ortaöğretimde, istekleri doğrultusunda yabancı dil programlarındaki bazı bilgi ve becerilerin öğretiminden veya dersin tamamından muaf tutulurlar”.
İşitme engelli öğrenci velilerinin kaynaştırma eğitiminde okul yönetiminden ve öğretmeninden, çocuğunun gelişimi için taleplerde bulunması gerekir. Örneğin; işitme engelli öğrencinin sınıf içinde en ön sırada oturtulması, sınıf veya branş öğretmeninin ders anlatırken işitme engelli öğrenciye yüzü dönük olarak ders anlatması, konu anlatımında olabildiğince görsel materyaller kullanılması vb.
13. Görme Engelli Öğrencilerin Eğitimde Hakları: Görme engellilere okul öncesi dönemde gündüzlü, ilköğretim düzeyinde yatılı ve gündüzlü olarak eğitim verilmektedir. İlköğretim okulunu bitiren görme engelli öğrenciler öğrenimlerine normal okullarda kaynaştırma yoluyla devam etmektedirler. Braille yazılmış ortaöğretim ders kitapları görme engelliler akşam sanat ve basım evi matbaasında basılıp ihtiyaç sahiplerine talep halinde ulaştırılmaktadır.
Üniversite sınavlarına kayıt esansında görme engelliler durumlarını raporladıklarında; ihtiyaçları doğrultusunda kendilerine okuyucu, işaretleyici yardımcı temin edilmekte, uygun düzenlenmiş sınav mekânları hazırlanmakta, görme engelliler ve az görenler için 30 dakikalık ek sınav süresi verilmektedir. Az gören adaylar için talepleri doğrultusunda belirlenen puntolarda soru-cevap kâğıdı hazırlanmaktadır. Az gören üniversite öğrencileri okudukları yüksek öğrenim kurumuna başvurarak sınav sorularını büyük puntolu harflerle yazılmış olarak sağlayabilirler.
Görme yetersizliği olan öğrenciler, yazılı sınavlarda çizimli ve şekilli sorulardan muaf tutulurlar. Az gören öğrenciler için sınav soruları kalın ve büyük puntolu hazırlanır.
14. Öğrenimine devam eden(18 yaşında olan ve 18 yaşını dolduran) çocuklar hakkında SGK işlemi. 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununun 67. Maddesinin 4. fıkrasına göre: lise ve dengi öğrenim görülmesi sebebiyle bakmakla yükümlü olunan kişi veya hak sahibi sıfatıyla sağlık hizmetinden yararlandırılan çocuklar, 20 yaşını dolduracakları tarihi aşmamak kaydıyla bu öğrenimlerini bitirmelerini izleyen tarihten itibaren 120 gün süreyle aynı kapsamda sağlık hizmetlerinden yararlanmaya devam ederler.
Çocuğu 18 yaşında ve halen lise seviyesinde öğrenci olan erkek engelli çocuk aileleri; okuldan alınan öğrenci belgesini SGK ya vermeli ve aynı zamanda engelli sağlık raporu ile birlikte maluliyet tespitini talep etmelidirler.
15. Aileler, bireysel eğitim programları (BEP) hazırlama süreçlerine katılmalıdır.
Engelsizkariyer.com için hazırlayan: Ayşe Sarı | SAHİMSEN Engelliler Komisyon Başkanı
