Sigortalı olarak çalışmaya başlandıktan sonra kaza ya da hastalık gibi nedenlerle işgücünün en az %60'ını yitirenler malulen emekli olmak için başvurabilirler.
Çalışma gücü kaybı oranı, SGK Sağlık Kurulu tarafından belirlenir (5510 sayılı Kanun, 26. Madde).
İş girerken malul durumda olanlar ya da işe girmeden önce malul durumda oldukları SGK tarafından anlaşılanlar; malulen emekli olamazlar.
SGK tarafından haklarında maluliyet kararı verilenlere aylık bağlanması için; çalışanın en az 10 yıldan beri sigortalı olması, bunun yanında 1800 gün prim ödemiş olması gerekir. Aksi halde malulen emekli olamaz.
Ancak, bakıma muhtaç derecede çalışma gücünü en az %60 ya da üzerinde kaybedenler için; en az 5 yıllık sigortalı olmak ve 900 gün prim ödemek yeterli olacaktır.
Malûliyeti nedeniyle sigortalı olarak çalıştığı işten ayrıldıktan veya işyerini kapattıktan veya devrettikten sonra Kurumdan yazılı istekte bulunması, hallerinde malûllük aylığı bağlanır.
Bağ-Kur çalışanlarının, kendi sigortalılığı nedeniyle genel sağlık sigortası primi dâhil, prim ve her türlü borçlarının ödenmiş olması zorunludur.
Malulen emekli olmak isteyenler; ellerindeki mevcut belgelerle (tetkik, epikriz gibi belgelerin asılları ile) ve varsa engelli sağlık raporu ile SGK’ya başvuru yapar. SGK Sağlık Kurulu, belgeleri inceler ve gerekli görürse, bir hastaneye sevk eder. Bu kişiler, sevk belgesi ile hastaneye başvuru yapar. Hastane sağlık kurulu, raporu doğrudan SGK’ya gönderir. SGK Sağlık Kurulu, bu raporları inceler ve çalışma gücü oranını belirler. Kişi hakkında maluliyet durumuna karar verir.
Malul sayılma ile ilgili bilgiler için sitemizin Engelli Hakları” bölümünde “Malullük hakları nasıl kazanılır?” başlığına bakınız.
Aşağıdaki bilgilerin ayrıntıları için 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununa bakınız: https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuatmetin/1.5.5510.pdf
Aşağıdaki metin içinde “Kanunun 4’üncü maddesine göre sigortalı sayılanlar” ifadesi geçmektedir. Metni okuyanlara kolaylık olması bakımından 4’üncü madde aşağıdadır.
Madde 4- Bu Kanunun kısa ve uzun vadeli sigorta kolları uygulaması bakımından;
a) Hizmet akdi ile bir veya birden fazla işveren tarafından çalıştırılanlar,
b) Köy ve mahalle muhtarları ile hizmet akdine bağlı olmaksızın kendi adına ve hesabına
bağımsız çalışanlardan ise;
1) Ticarî kazanç veya serbest meslek kazancı nedeniyle gerçek veya basit usûlde gelir vergisi mükellefi olanlar,
2) Gelir vergisinden muaf olup, esnaf ve sanatkâr siciline kayıtlı olanlar,
3) Anonim şirketlerin yönetim kurulu üyesi olan ortakları, sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerin komandite ortakları, diğer şirket ve donatma iştiraklerinin ise tüm ortakları,
4) Tarımsal faaliyette bulunanlar,
c) Kamu idarelerinde;
1) Bu maddenin birinci fıkrasının (a) bendine tabi olmayanlardan, kadro ve pozisyonlarda sürekli olarak çalışıp ilgili kanunlarında (a) bendi kapsamına girenler gibi sigortalı olması öngörülmemiş olanlar,
2) Bu maddenin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentlerine tabi olmayanlardan, sözleşmeli olarak çalışıp ilgili kanunlarında (a) bendi kapsamına girenler gibi sigortalı olması öngörülmemiş olanlar ile 657 sayılı Devlet Memurları Kanununun 86 ncı maddesi uyarınca açıktan vekil atananlar, sigortalı sayılırlar.
Malûl sayılma
Kanunun 25’inci maddesine göre; sigortalının veya işverenin talebi üzerine Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularının sağlık kurullarınca usûlüne uygun düzenlenecek raporlar ve dayanağı tıbbî belgelerin incelenmesi sonucu, 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentleri kapsamındaki sigortalılar için çalışma gücünün veya iş kazası veya meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünün en az % 60'ını, (c) bendi kapsamındaki sigortalılar için çalışma gücünün en az % 60’ını veya vazifelerini yapamayacak şekilde meslekte kazanma gücünü kaybettiği Kurum Sağlık Kurulunca tespit edilen sigortalı, malûl sayılır.
Malûllük sigortasından sağlanan haklar ve yararlanma şartları
Malûllük sigortasından sigortalılara sağlanan hak, malûllük aylığı bağlanmasıdır.
Kanunun 26’ncı maddesine göre sigortalıya malûllük aylığı bağlanabilmesi için sigortalının;
a) 25 inci maddeye göre malûl sayılması,
b) En az on yıldan beri sigortalı bulunup, toplam olarak 1800 gün veya başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malûl olan sigortalılar için ise sigortalılık süresi aranmaksızın 1800 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olması,
c) Malûliyeti nedeniyle sigortalı olarak çalıştığı işten ayrıldıktan veya işyerini kapattıktan veya devrettikten sonra Kurumdan yazılı istekte bulunması, halinde malûllük aylığı bağlanır. Ancak, 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (b) bendine
göre sigortalı sayılanların (Bağ-Kur’lu olanlar) kendi sigortalılığı nedeniyle genel sağlık sigortası primi dahil, prim ve prime ilişkin her türlü borçlarının ödenmiş olması zorunludur.
Malûllük aylığının hesaplanması, başlangıcı, kesilmesi ve yeniden bağlanması
Malullük aylığının nasıl bağlanacağı, 5510 sayılı Yasanın 27. Maddesinde açıklanmıştır.
Malûllük aylığı; prim gün sayısı 9000 günden az olan sigortalılar için 9000 gün üzerinden,
9000 gün ve daha fazla olanlar için ise toplam prim ödeme gün sayısı üzerinden, 29 uncu madde hükümlerine göre hesaplanır. Sigortalı başka birinin sürekli bakımına muhtaç ise tespit edilen aylık bağlama oranı 10 puan artırılır. Ancak, 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılanlar için 9000 prim gün sayısı 7200 gün olarak uygulanır.
Malûllük aylığı, 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentleri kapsamındaki
sigortalılar ile (c) bendi kapsamında sigortalı iken görevinden ayrılmış ve daha sonra başka bir sigortalılık haline tabi olarak çalışmamış olanların;
a) Malûl sayılmasına esas tutulan rapor tarihi yazılı istek tarihinden önce ise yazılı istek tarihini,
b) Malûl sayılmasına esas tutulan rapor tarihi yazılı istek tarihinden sonra ise rapor tarihini,
c) 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında çalışmakta olanların ise, malûliyetleri sebebiyle görevlerinden ayrıldıkları tarihi, takip eden ay başından itibaren başlar.
Malûllük aylığı almakta iken bu Kanuna göre veya yabancı bir ülke mevzuatı kapsamında
çalışmaya başlayanların malûllük aylıkları, çalışmaya başladıkları tarihi takip eden ödeme dönemi başında kesilir ve bu Kanuna tabi olarak çalıştıkları süre zarfında 80 inci maddeye göre belirlenen prime esas kazançları üzerinden 81 inci madde gereğince kısa ve uzun vadeli sigorta kolları ile genel sağlık sigortasına ait prim alınır. Bunlardan işten ayrılarak yeniden malûllük aylığı bağlanması için yazılı istekte bulunan ya da emekliye ayrılan veya sevkedilenlere; kontrol muayenesine tabi tutulmak ve ilk aylığına esas malûllüğünün devam ettiği anlaşılmak kaydıyla, 4 üncü maddenin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamında çalışıyorsa görevinden ayrıldığı tarihi, diğerlerine ise istek tarihlerini takip eden ödeme döneminden itibaren yeniden malûllük aylığı hesaplanarak bağlanır.
Bu durumdakilerden ilk bağlanan malûllük aylığına esas prim ödeme gün sayısı;
a) 9000 günün üzerinde olanların aylıkları 30 uncu maddenin üçüncü fıkrasının (a) bendi hükümleri uygulanarak hesaplanır.
b) 9000 günden az olanların aylıkları ise, eski aylığın kesildiği tarihten sonra aylıklara yapılan artışlar uygulanmak suretiyle aylığın başlangıç tarihi itibariyle hesaplanan tutarının emeklilik öncesi ve sonrası prim ödeme gün sayısı toplamının emeklilik öncesi prim ödeme gün sayısına orantılı bölümü ile emeklilik sonrası çalışmaya ait kısmi aylığın toplamından oluşur.
Emeklilik sonrası çalışmaya ait kısmi aylık, emeklilik öncesi ve sonrası prim ödeme gün sayısı toplamı ve emeklilik sonrası çalışmaya ait prime esas kazançları üzerinden bu maddenin birinci fıkrasına göre hesaplanan aylığın emeklilik sonrası prim ödeme gün sayısına orantılı bölümü kadardır.
Yeni aylık, eski aylığın kesildiği tarihten sonra aylıklara yapılan artışlar uygulanmak suretiyle bulunan tutarın altında olamaz.
Yukarıdaki (a) ve (b) bentlerinde belirtilen 9000 prim gün sayısı, 4 üncü maddenin birinci
fıkrasının (a) bendi kapsamında sigortalı sayılanlar için (işçiler) 7200 gün olarak uygulanır.
Malûllük aylığı, hangi tarihte bağlanır?
a) Malûl sayılmasına esas tutulan rapor tarihi yazılı istek tarihinden önce ise yazılı istek tarihinden itibaren aylık bağlanır.
b) Malûl sayılmasına esas tutulan rapor tarihi yazılı istek tarihinden sonra ise rapor tarihi esas alınarak aylık bağlanır.
c) Memurlar için çalıştıkları işyerine müracaatları halinde, görevlerinden ayrıldıkları tarihi takip eden aybaşından itibaren aylık bağlanır.
d) Sigortalı, aylığın başlangıç tarihinde geçici iş göremezlik ödeneği almakta ise malûllük aylığı geçici iş göremezlik ödeneği verilme süresinin sona erdiği tarihten sonraki aybaşından itibaren bağlanır. Ancak, bağlanacak malûllük aylığı, sigortalının almakta olduğu geçici iş göremezlik ödeneğinin aylık tutarından fazla ise aradaki fark, bu maddenin üçüncü fıkrasına göre tespit edilecek tarihten başlanarak verilir.
Kontrol muayenesi ve değerlendirme
Yaşlılık maaşı bağlananlar, malulen emekli olanlar ya da çalışanın çocuklarından haklarında malul kararı verilenler; SGK Sağlık Kurulunca, 5510 sayılı Yasanın 94. Maddesine göre kontrol muayenesine tabi tutulabilirler. SGK, kontrol muayenesi istediği kişiyi bilgilendirir ve yeniden rapor alımı için bir hastaneye sevk belgesi düzenlenir. SGK Sağlık Kurulu, bu yeni raporu değerlendirerek, emekliliğin ya da maluliyetin devam edip etmeyeceğine karar verir. Bu karara itiraz olması halinde konu, Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunca değerlendirilerek karara bağlanır.
SGK, kontrol muayenesi istediği kişiyi bilgilendirir ve yeniden rapor alımı için bir hastaneye sevk belgesi düzenlenir. SGK Sağlık Kurulu, yeni raporu değerlendirerek emekliliğin ya da maluliyetin devam edip etmeyeceğine karar verir. Emeklilik için gerekli şartları kaybedenlerin, aylıkları kesilir. Karara itiraz halinde itiraz, Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunca değerlendirilerek karara bağlanır.
Maluliyet ve Çalışma Gücü Kaybı Tespiti İşlemleri Yönetmeliği, 28.09.2021 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Yönetmeliğin ilgili maddesi şudur (madde 15):
“1) Kanunun; 25 inci maddesinin birinci fıkrasına göre malul sayılanlar ile 28 inci maddesinin beşinci veya geçici 4 üncü maddesinin altıncı fıkralarına göre çalışma gücü kaybı oranı ve 28 inci maddenin sekizinci fıkrasına göre ağır engellilik tespiti yapılanlar;
a) Kurumca yürütülen soruşturma nedeniyle,
b) Maluliyete ilişkin Kurumca verilen karar gereği,
c) Malullük, vazife malullüğü aylığı bağlanmış sigortalıların, malullük durumlarında artma veya başka birinin sürekli bakımına muhtaç olduklarına ilişkin talepleri halinde,
ç) İhbar ve şikayet halinde,
kontrol muayenesine tabi tutulabilir.
2) Kontrol muayenesine ilişkin değerlendirme Kurum Sağlık Kurulunca yapılır.
3) Kontrol muayenesine istinaden yapılan değerlendirme sonucu gerekli görülen hallerde yeniden kontrol muayenesi istenebilir.
4) Kontrol muayenesi değerlendirmeleri ilk maluliyet kararına esas mevzuat hükümleri çerçevesinde yapılır.
5) Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunca kontrol muayenesi kararı verilmesi halinde bu kontrol muayenesine ilişkin değerlendirme Kurum Sağlık Kurulunca yapılır.”
Yönetmelikte Geçici Madde 1’de “Bu Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihten önce maluliyet, çalışma gücü kaybı veya erken yaşlanma durumlarının tespiti talebinde bulunan sigortalılar ile bunların hak sahibi veya bakmakla yükümlü olduğu çocukları için, yürürlükten kaldırılan ilgili sosyal güvenlik mevzuatının Kanuna aykırı olmayan hükümleri uygulanır.” ifadeleri yer almaktadır.
Maluliyet ve Çalışma Gücü Kaybı Tespiti İşlemleri Yönetmeliği ve ekleri (hastalık listesi) için bakınız: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2021/09/20210928-4.htm
Kontrol muayenesi sonucu, maluliyeti ortadan kalkanların malul aylıkları kesilir.
Özel açıklama: İş Kanununa göre; Bir işyerinden malulen ayrılmak zorunda kalıp da sonradan maluliyeti ortadan kalkan işçiler eski işyerlerinde tekrar işe alınmalarını istedikleri takdirde, işveren bunları eski işleri veya benzeri işlerde boş yer varsa derhal, yoksa boşalacak ilk işe başka isteklilere tercih ederek, o andaki şartlarla işe almak zorundadır. Aranan şartlar bulunduğu halde işveren iş sözleşmesi yapma yükümlülüğünü yerine getirmezse, işe alınma isteğinde bulunan eski işçiye altı aylık ücret tutarında tazminat öder”. Bakınız madde 30.
b) Yaşlılık Aylığı Bağlanması
Tüm çalışanların emekli olduklarında, kendilerine bağlanan maaş; yaşlılık maaşıdır.
Engelliler, yaş beklemeden erken emekli olurlar.
1 Ekim 2008 günü ve sonrasında işe girenlerin emeklilik hakları ile ilgili düzenlemeler 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Yasasında yer alır. Bu tarih öncesi işe girenler, işe girdikleri kanunlara tabi olarak erken emeklilik hakkı elde ederler. Erken emeklilik süreleri; engel oranları (iş gücü kabı oranı), işe giriş tarihleri ve prim günlerine göre hesaplanır.
1 Ekim 2008 öncesi işe gire işçiler; 506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanununa tabidirler.
1 Ekim 2008 öncesi işe giren memurlar; 5434 sayılı Emekli Sandığı Kanununa tabidirler.
Bu Kanunların erken emeklilik ile ilgili hükümleri; 5510 sayılı Kanunda geçiş hükümleri olarak yer almıştır.
Engelli Bağ-Kur çalışanına erken emeklilik hakkı 5510 sayılı Yasa ile verilmiştir. Daha önceden çalışmaya başlayan engelliler, bu Kanun hükümlerine göre erken emekli olurlar.
1 Ekim 2008 ve sonrası sigortalı olanlar 5510 sayılı Kanun kapsamındadır.
Emeklilik başvurusunda; engelli sağlık raporunun aslı ya da noter onaylı sureti kullanılır. 20 Şubat 2019 sonrası alınan engellilik raporları Sağlık Bakanlığı elektronik sisteminde kayıtlı olduğundan kişiler e-Nabız sisteminden alacakları rapor örneği ile başvuru yaparlar. SGK Sağlık Kurulu, başvuru yapanlar hakkında inceleme yaparken, yeniden sağlık raporu talep edebilir. Bu durumda olanlar SGK sevki ile hastaneye başvuru yaparlar.
Erken emeklilik süreleri ile ilgili bilgi için sitemizin “Engelli Hakları” bölümünde “Özel Sektör ve Kamuda Engellilerin Sosyal Güvenlik Hakları” başlığına bakınız:
Yaşlılık aylığından sağlanan haklar
Yaşlılık sigortasından sağlanan haklar ve yararlanma şartları 5510 sayılı Yasanın 28’inci maddesinde yer alır. Buna göre;
Sigortalı olarak ilk defa çalışmaya başladığı tarihten önce malûl sayılmayı gerektirecek derecede hastalığı veya engelliliği bulunan ve bu nedenle malûllük aylığından yararlanamayan sigortalılara, en az onbeş yıldan beri sigortalı bulunmak ve en az 3960 gün malûllük, yaşlılık ve ölüm sigortaları primi bildirilmiş olmak şartıyla yaşlılık aylığı bağlanır. Bu madde, malul sayılmayıp %60 veya üzerinde engellilik sağlık kurul raporu alanlarla ilgilidir.
Yaşlılık aylığının hesaplanması (madde 29)
4 üncü maddenin birinci fıkrasının (a) ve (b) bentleri kapsamındaki sigortalılar ile aynı fıkranın (c) bendine göre bu Kanunun yürürlüğe girdiği tarihten sonra ilk defa sigortalı olarak çalışmaya başlayanların yaşlılık aylığı, aşağıdaki hükümlere göre belirlenecek ortalama aylık kazancı ile aylık bağlama oranının çarpımı sonucunda bulunan tutardır.
Ortalama aylık kazanç, sigortalının her yıla ait prime esas kazancının, kazancın ait olduğu yıldan itibaren aylık talep tarihine kadar geçen yıllar için, her yıl gerçekleşen güncelleme katsayısı ile güncellenerek bulunan kazançlar toplamının, itibarî hizmet süresi ile fiilî hizmet süresi zammı hariç toplam prim ödeme gün sayısına bölünmesi suretiyle hesaplanan ortalama günlük kazancın otuz katıdır.
Diğer bilgiler için 29’uncu maddeyi inceleyiniz.
Kanunun 28’inci maddesine göre emeklilik başvuruları kabul edilenlere yaşlılık aylığı bağlanması için;
a) SSK’lı çalışanların işten ayrılmaları,
b) Bağ- Kur’lu çalışanların sigortalılığa esas faaliyete son verip vermeyeceğini beyan ettikten sonra aylık bağlanması için yazılı istekte bulunmaları,
c) Emekli Sandığına bağlı çalışanların ise; emekli olma talepleri üzerine yetkili makamdan emekliye sevk onayı alındıktan sonra kurumdan ilişiklerinin kesilmesi şarttır.
Bağ-Kur çalışanlarının yaşlılık aylığı bağlanabilmesi için, yazılı talepte bulunduğu tarih itibarıyla genel sağlık sigortası primi dâhil kendi sigortalılığı nedeniyle prim ve prime ilişkin her türlü borcunun olmaması zorunludur.
İlk yaşlılık aylığının bağlanacağı ay: 5510 sayılı Kanuna göre; SSK’lı ve Bağ-Kur’ lu çalışanların yaşlılık aylığına hak kazananlara, yazılı istek tarihinden sonraki, aybaşından itibaren, emekli Sandığı çalışanları için ise; yetkili makamdan alınan emekliye sevk onayı üzerine görevleriyle ilişiğinin kesildiği tarihi takip eden aybaşından itibaren aylık bağlanır.
Emekli Sandığına çalışanlardan her ne şekilde olursa olsun görevinden ayrılmış ve daha sonra başka bir sigortalılık haline tabi olarak çalışmamış olanlar ile kontrol muayenesi sonucu aylığı kesilenlerden yaşlılık aylığına hak kazananlara ise istek tarihini takip eden aybaşından itibaren aylık bağlanır (5510 sayılı Kanun, Madde 30).
Engelsizkariyer.com için hazırlayan: Ayşe Sarı | SAHİMSEN Engelliler Komisyon Başkanı
Engelsizkariyer.com’u kaynak göstermeden kopyalanması yasaktır. Copyright © 2022 Tüm Hakları Saklıdır.
