Malulen Emeklilik
Malul sayılma hakkı, 5510 sayılı Yasanın 25. Maddesinde yer almaktadır. Engelli çalışanların sık sorduğu sorulardan biri “engel oranım %60’ın üzerinde, malulen emekli olur muyum” sorusudur. Burada dikkat edilmesi gereken konu; engelli sağlık raporunda verilen oranın SGK tarafından malul sayılma için gerekli olan çalışma gücü kaybı oranı olmadığıdır. Yani her engel oranı %60’ın üzerinde olan kişi, malul sayılmamaktadır.
2021 tarihli Maluliyet ve Çalışma Gücü Kaybı Tespiti İşlemleri Yönetmeliğinde Maluliyet; “Çalışma gücünü ağır düzeyde veya iş kazası ya da meslek hastalığı sonucu meslekte kazanma gücünün en az %60’ını, Kanunun 4 üncü maddesinin birinci fıkrasının (c) bendi kapsamındaki sigortalılar için vazifelerini yapamayacak şekilde meslekte kazanma gücünü kaybetme veya vazifelerini yapamayacak derecede hastalığa uğrayanlardan personel kanunlarına tabi olanların hastalıklarının kanunlarında tayin edilen sürelerden fazla devam ettiği, olmayanların ise hastalık sebebiyle malul sayılmalarına esas alınacak hastalık süreleri hakkında kendi özel kanunları yürürlüğe girinceye kadar Devlet Memurları Kanununun hastalık iznine ilişkin hükümleri uygulanmak suretiyle bu süreleri doldurma halleri” olarak tanımlanmıştır.
Yönetmelikte “Ağır düzeyde çalışma gücü kaybı”; Bu Yönetmeliğe göre çalışma gücünün en az %60’ının kaybedilmesi şeklinde tanımlanırken “Hafif düzeyde çalışma gücü kaybı”; Bu Yönetmeliğe göre çalışma gücünün en az %40-49 arasında kaybedilmesi şeklinde tanımlanmıştır.
Maluliyet başvurusunda, Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmeti sunucularının sağlık kurullarınca usûlüne uygun düzenlenecek raporlar ve dayanağı tıbbî belgelerin incelenmesi sonucu, çalışma gücünün en az % 60’ını veya vazifelerini yapamayacak şekilde meslekte kazanma gücünü kaybettiği SGK Sağlık Kurulunca tespit edilen sigortalı, malûl sayılır.
Ancak, sigortalı olarak ilk defa çalışmaya başladığı tarihten önce sigortalının çalışma gücünün % 60'ını veya vazifesini yapamayacak derecede meslekte kazanma gücünü kaybettiği önceden veya sonradan tespit edilirse, sigortalı bu hastalık veya engelliliği sebebiyle malûllük aylığından yararlanamaz.
Maluliyet ve Çalışma Gücü Kaybı Tespiti İşlemleri Yönetmeliğine göre “Başka birinin sürekli bakımına muhtaç olma halleri” şunlardır (madde 10):
a) Kuadripleji, parapleji, dipleji ve sigortalının yaşamını kendi başına yürütmesine engel hemipleji veya merkezi sinir sisteminin sfinkter bozuklukları ile birlikte olan diğer hastalıklar.
b) Süreli veya sürekli ruh sağlığı ve hastalıkları kliniğinde kalmayı gerektiren ve tedavi edilemeyen psikotik hastalıklar.
c) İki gözde de yüzde yüz (tam) görme kaybı.
ç) İki elin kaybı veya yok hükmünde olması.
d) Bir kolun omuzdan ve bir bacağın kalçadan kaybı veya yok hükmünde olması.
e) Her iki bacağın alttan en az 1/3’ünün kaybı veya yok hükmünde olması.
f) Tedavisi olanaksız bir hastalıktan ileri gelen ağır beslenme bozuklukları ve kaşeksiler.
g) Solunum yetmezliği nedeniyle yardımcı solunum cihazlarının sürekli kullanılması.
ğ) Giyinme, beslenme, fonksiyonel mobilite, bağırsak ve mesane bakımı, kişisel hijyen ve tuvalet ihtiyaçları gibi günlük yaşam aktivitelerinin sağlanamaması.
h) Bu maddede tespit edilen durumlar dışında kaldığı halde tedavi edilemeyen ve başka birinin sürekli bakımına muhtaç duruma gelinmesine sebep olan sekeller ve ağır hastalıklar.
Başvuru: Malulen emekli olmak isteyen kişi, SGK’ya (il müdürlüğü ya da merkez müdürlüğüne) başvuru yapar. Başvuru yapıldığında bir işte çalışılıyor olma şartı aranmaz. Elinde mevcut bir sağlık kurul raporu varsa, yapılan tetkiklerin aslı belgeleri ile başvurur. SGK Sağlık Kurulu, isterse kişiyi, çalışma gücü kaybı oranının tespiti için bir hastaneye sevk edebilir. Yönetmelikte geçen ifade “Sağlık kurulu raporunun Kurum Sağlık Kurulunca değerlendirilmesi sonucunda gerekli görülmesi halinde; ilgilinin aynı ya da farklı sağlık hizmeti sunucusu tarafından yeniden muayenesiyle düzenlenecek sağlık kurulu raporu istenir.” Şeklindedir. Bu rapor, kişiye verilmez, hastane tarafından SGK’ya gönderilir. Başvuru sonucu kişiye bildirilir. Olumsuz kararlarda kişi, karara itiraz edilebilir. İtiraz incelemesi SGK Yüksek Sağlık Kurulu tarafından yapılır. Bilgi için bakınız: http://www.sgk.gov.tr/wps/portal/sgk/tr/saglik/maluliyet
Haklarında maluliyet kararı verilmeyenler, varsa engellilik raporları, engel oranlarına göre erken emekli olma hakkından yararlanabilirler.
Malul kararı verilip malullük aylığı bağlananlar için SGK Sağlık Kurulu, kontrol muayenesi şartı koyabilir.
Kontrol muayenesi ve değerlendirme
Yaşlılık maaşı bağlananlar, malulen emekli olanlar ya da çalışanın çocuklarından haklarında malul kararı verilenler; SGK Sağlık Kurulunca, 5510 sayılı Yasanın 94. Maddesine göre kontrol muayenesine tabi tutulabilirler. SGK, kontrol muayenesi istediği kişiyi bilgilendirir ve yeniden rapor alımı için bir hastaneye sevk belgesi düzenlenir. SGK Sağlık Kurulu, bu yeni raporu değerlendirerek, emekliliğin ya da maluliyetin devam edip etmeyeceğine karar verir. Bu karara itiraz olması halinde konu, Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunca değerlendirilerek karara bağlanır.
SGK, kontrol muayenesi istediği kişiyi bilgilendirir ve yeniden rapor alımı için bir hastaneye sevk belgesi düzenlenir. SGK Sağlık Kurulu, yeni raporu değerlendirerek emekliliğin ya da maluliyetin devam edip etmeyeceğine karar verir. Emeklilik için gerekli şartları kaybedenlerin, aylıkları kesilir. Karara itiraz halinde itiraz, Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunca değerlendirilerek karara bağlanır.
Maluliyet ve Çalışma Gücü Kaybı Tespiti İşlemleri Yönetmeliği, 28.09.2021 tarihinde yürürlüğe girmiştir. Yönetmeliğin ilgili maddesi şudur (madde 15):
“1) Kanunun; 25 inci maddesinin birinci fıkrasına göre malul sayılanlar ile 28 inci maddesinin beşinci veya geçici 4 üncü maddesinin altıncı fıkralarına göre çalışma gücü kaybı oranı ve 28 inci maddenin sekizinci fıkrasına göre ağır engellilik tespiti yapılanlar;
a) Kurumca yürütülen soruşturma nedeniyle,
b) Maluliyete ilişkin Kurumca verilen karar gereği,
c) Malullük, vazife malullüğü aylığı bağlanmış sigortalıların, malullük durumlarında artma veya başka birinin sürekli bakımına muhtaç olduklarına ilişkin talepleri halinde,
ç) İhbar ve şikayet halinde,
kontrol muayenesine tabi tutulabilir.
2) Kontrol muayenesine ilişkin değerlendirme Kurum Sağlık Kurulunca yapılır.
3) Kontrol muayenesine istinaden yapılan değerlendirme sonucu gerekli görülen hallerde yeniden kontrol muayenesi istenebilir.
4) Kontrol muayenesi değerlendirmeleri ilk maluliyet kararına esas mevzuat hükümleri çerçevesinde yapılır.
5) Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunca kontrol muayenesi kararı verilmesi halinde bu kontrol muayenesine ilişkin değerlendirme Kurum Sağlık Kurulunca yapılır.”
Yönetmelikte Geçici Madde 1’de “Bu Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihten önce maluliyet, çalışma gücü kaybı veya erken yaşlanma durumlarının tespiti talebinde bulunan sigortalılar ile bunların hak sahibi veya bakmakla yükümlü olduğu çocukları için, yürürlükten kaldırılan ilgili sosyal güvenlik mevzuatının Kanuna aykırı olmayan hükümleri uygulanır.” ifadeleri yer almaktadır.
Maluliyet ve Çalışma Gücü Kaybı Tespiti İşlemleri Yönetmeliği ve ekleri (hastalık listesi) için bakınız: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2021/09/20210928-4.htm
Kontrol muayenesi sonucu, maluliyeti ortadan kalkanların malul aylıkları kesilir.
Özel açıklama: İş Kanununa göre; Bir işyerinden malulen ayrılmak zorunda kalıp da sonradan maluliyeti ortadan kalkan işçiler eski işyerlerinde tekrar işe alınmalarını istedikleri takdirde, işveren bunları eski işleri veya benzeri işlerde boş yer varsa derhal, yoksa boşalacak ilk işe başka isteklilere tercih ederek, o andaki şartlarla işe almak zorundadır. Aranan şartlar bulunduğu halde işveren iş sözleşmesi yapma yükümlülüğünü yerine getirmezse, işe alınma isteğinde bulunan eski işçiye altı aylık ücret tutarında tazminat öder”. Bakınız madde 30.
Maluliyet kararı sağlık incelemesi hangi yönetmeliğe göre yapılır?
Kurumlara göre, bireylerin tabi oldukları maluliyet tespit işlemleri değişmektedir. Buna göre;
a) Aşağıdaki kurumlar dışında çalışan sigortalıların çalışma gücünün en az %60’ını kaybedip kaybetmediklerinin tespitinde Maluliyet ve Çalışma Gücü Kaybı Tespiti İşlemleri Yönetmeliği,
b) Türk Silahlı Kuvvetleri, Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığı bünyesinde çalışan askeri ve sivil personel ile askerlik görevi ile yükümlüleri için, Türk Silahlı Kuvvetleri, Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığı Sağlık Yeteneği Yönetmeliği,
c) İçişleri Bakanlığı Emniyet Genel Müdürlüğü bünyesinde çalışan personel için, Emniyet Teşkilatı Sağlık Şartları Yönetmeliği,
ç) Özel Güvenlik Hizmetlerine Dair Kanun kapsamında çalışan ve 657 sayılı Devlet Memurları Kanununa tabi Koruma Güvenlik Görevlileri için belirlenen Özel Güvenlik Hizmetlerine Dair Kanunun Uygulanmasına İlişkin Yönetmelikte belirtilen sağlık şartları,
d) Vazife malullüğü halinde ise, Vazife Malullüklerinin Nevileri ile Dereceleri Hakkında Nizamname,
esas alınır.
Malûllük sigortasından sağlanan haklar ve yararlanma şartları
5510 sayılı yasanın 26. Maddesine göre malullük aylığı bağlanması için sigortalının;
a) SGK kararı ile malûl sayılması,
b) En az on yıldan beri sigortalı bulunup, toplam olarak 1800 gün prim gününe sahip olması,
c) Başka birinin sürekli bakımına muhtaç derecede malûl olan sigortalılar için ise en az beş yıldan beri sigortalı bulunup toplam 900 gün prim bildirilmiş olması,
c) Malûliyeti nedeniyle sigortalı olarak çalıştığı işten ayrıldıktan veya işyerini kapattıktan veya devrettikten sonra Kurumdan yazılı istekte bulunması, hallerinde malûllük aylığı bağlanır.
Ancak, Bağ-Kur çalışanlarının, kendi sigortalılığı nedeniyle genel sağlık sigortası primi dâhil, prim ve her türlü borçlarının ödenmiş olması zorunludur.
Özetle;
1. Maluliyet için aranan şart; çalışma gücü kaybının en az %60 veya üzerinde olmasıdır.
2. Engel oranı ile çalışma gücü kaybı aynı şey değildir. Çalışma gücü kaybının ne kadar olduğuna SGK Sağlık Kurulu karar verir. Bu karar için Maluliyet ve Çalışma Gücü Kaybı Tespiti İşlemleri Yönetmeliği esastır. Ek 1 Hastalık listesinde mevcut hastalıklara göre değerlendirme yapılır.
3. SGK Sağlık Kurulu, çalışma gücü kaybına karar verirken hastalığa ilişkin tetkik sonuçlarını, raporları, varsa epikrizleri (asılları üzerinden) inceler.
4. Kendisinin malul durumda olduğunu düşünen çalışan, elindeki mevcut rapor ve belgelerle SGK’ya başvuru yapar. Memur olarak çalışanlar kurumları aracılığı ile bu başvuruyu yaparlar. SSK ve Bağ-Kur çalışanları malullük başvurularını doğrudan SGK’ya yaparlar. Başvuru sırasında “çalışıyor” şartı aranmaz.
5. TSK, Emniyet çalışanları kendi kurumlarının Sağlık Yeteneği Yönetmeliğine göre değerlendirirler.
6. SGK, kendisine gelen başvurularda; mevcut raporları değerlendirerek karar vereceği gibi, kişiyi bir hastaneye de sevk edebilir. Hastane, kişi hakkında rapor düzenler ve bunu SGK’ya gönderir, kişiye vermez.
7. Kişinin hastalık/engel durumu işe girmeden önce varsa ya da kişi bildirmediği halde, SGK Sağlık Kurulu bu durumu tespit etmişse, kişi malulen emekli olamaz.
8. Kişinin hakkında malul kararı verilirse; en az 10 yıllık sigortalı olması şartı aranır (900 prim günü), buna ilave olarak en az 1800 prim günü tamamlamış şartını arar.
9. Kişi, başkasının yardımına muhtaç derecede malul kararı alırsa; 10 yıllık sigortalı olma şartı aranmaz, 1800 iş günü maluliyet için yeterli olur.
10. SGK’nın red kararlarına itiraz yolu açıktır. İtirazlar SGK Yüksek Sağlık Kurulunca ele alınır. Karar yine olumsuz ise aynı raporla itiraz edilemez. Yeni bir rapor alınarak yeniden başvuru gerekebilir. Konu hakkında SGK’dan bilgi alınız.
11. Malulen emeklilik hakkından yararlanamayanlar; engel oranları %40 veya üzerinde ise erken emeklilik hakkından yararlanır.
Engelsizkariyer.com için hazırlayan: Sosyal Hizmet Uzmanı Ayşe Sarı |SAHİMSEN Engelliler Komisyon Başkanı
Engelsizkariyer.com’u kaynak göstermeden kopyalanması yasaktır. Copyright © 2022 Tüm Hakları Saklıdır.
