Çalışma hakkı, temel bir insan hakkı olup ülkemizde de, engellilerin bu hakka erişimlerine yönelik düzenlemeler yapılmaktadır. Ancak her alanda ayrımcılıkla karşılaşan engellilerin, özellikle eğitime erişememesi; onların bir meslek edinmelerinin ve istihdamlarının önündeki en büyük engeldir. Sadece engelliler değil, engelli yakını olan çalışanlar da istihdam aşamasında birçok güçlükle karşılaşmaktadır. Bu nedenle engelli ve engelli yakını olanlar; “özel politika gerektiren gruplar” olarak nitelendirilmektedirler.
Avrupa İstihdam Stratejisine uyum sağlama kapsamında hazırlanan 2014-2023 yıllarını kapsayan Ulusal İstihdam Stratejisinde, özel politika gerektiren gruplar olarak tanımlanan dezavantajlı grupların istihdamının önündeki engellerin kaldırılması öncelikli hedef olarak belirlenmiştir. Ulusal İstihdam Stratejik Plana göre; “işgücü piyasasına daha zor erişen kadınlar, engelliler, yoksullar, gençler, kırsalda yaşayanlar gibi özel politika gerektiren kesimlere eğitimden başlayarak sağlanacak destekler ve ayrımcılığı önleyici uygulamalarda; fırsat eşitliği ilkesi belirleyicidir. Engelli çalışanların işgücü piyasasına girmeleri önünde kayda değer engeller söz konusudur. Plana göre engelli istihdamının düşük seviyelerde seyretmesinin ekonomik ve sosyal sebepleri vardır”. Bakınız. http://www.uis.gov.tr/media/1437/uis2014-2023.pdf
Engellilerin istihdamına ilişkin görev ve yetki hangi kurumlardadır?
Engellilerin istihdam süreçleri; Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı tarafından takip edilmektedir. Sorumlu Genel Müdürlük; Engelli ve Yaşlı Hizmetleri Genel Müdürlüğüdür.
EKPSS ve Kura usulü atanma için sınav ve tercihler; ÖSYM tarafından yapılmaktadır. Kurumlar, her yıl Ekim ayı sonuna dek kadro açığına dair sayıları Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığına gönderir. Bu süreçte engelli kadro açığı da bildirilir.
Devlet Personel Başkanlığı, Cumhurbaşkanlığı Kararı ile kaldırılmıştır. Başkanlığın görevleri Çalışma Genel Müdürlüğüne geçmiştir.
Engellilerin işçi olarak istihdamları Türkiye İş Kurumu (İş-Kur) tarafından yapılmaktadır. Kamu ve özel sektör işverenlerinin engelli işçi çalıştırma yükümlülüklerinin yerine getirilmesinin takip ve denetiminden İş-Kur sorumlu ve yetkilidir.
Uluslararası sözleşmelerde istihdam hakkı
Avrupa Sosyal Şartı (Gözden geçirilmiş), 1996
Madde 9. Mesleğe Yöneltilme Hakkı: Akit taraflar mesleğe yöneltilme hakkının etkili bir biçimde kullanılmasını sağlamak üzere, gerektiğinde, engelliler de dahil olmak amacıyla herkese, niteliklerine ve bu niteliklerin iş olanaklarıyla ilişkisine göre işini seçme ve mesleğini geliştirmesine ilişkin sorunları çözmek için yardımcı olacak bir hizmet vermeyi veya bunu teşvik etmeyi ve bu yardımın okul çocukları da dahil olmak üzere gençler ve yetişkinler için ücretsiz yapılmasını sağlamayı; taahhüt ederler.
Mesleki Eğitim Hakkı (madde 10): Akit taraflar, mesleki eğitim hakkının etkili bir biçimde kullanılmasını sağlamak amacıyla; gerektiğinde, engelliler de dahil olmak üzere herkese, işveren ve çalışanların örgütlerine danışarak teknik ve mesleki eğitim olanağı sağlamak veya bunu teşvik etmek ve salt kişisel yeteneğe dayalı olmak üzere yüksek teknik eğitim ve üniversite öğrenimi görme kolaylıkları sağlamayı taahhüt ederler.
Özürlülerin Toplumsal Yaşamda Bağımsız Olma, Sosyal Bütünleşme ve Katılma Hakkı (madde 15): Akit taraflar, Akit Taraflar, yaşları ve özürlerinin nedenleri ve niteliği ne olursa olsun, özürlülerin toplumsal yaşamda bağımsız olma, sosyal bütünleşme ve katılma hakkını etkili bir biçimde kullanabilmelerini sağlamak amacıyla; mümkün olduğunda genel plan çerçevesinde, ya da bu mümkün değilse, kamusal ya da özel uzmanlaşmış organlar aracılığıyla engellilerin yönlendirilmesini, öğrenimini ve mesleki eğitimini sağlamak için gerekli önlemleri almayı, normal çalışma ortamında engellileri istihdam etmek ve onların istihdamını sürdürmek ve çalışma koşullarını özürlülerin gereksinimlerine uyarlamak ya da engellilik nedeniyle bunun mümkün olmadığı durumlarda çalışmayı buna göre düzenlemek ya da engelin düzeyine göre güvenli bir istihdam türü yaratmak için, işverenleri özendirmeye yönelik bütün önlemlerle onların istihdam edilmelerini teşvik etmeyi taahhüt ederler. Bazı durumlarda bu önlemler uzmanlaşmış yerleştirme ve destekleme hizmetlerine başvurmayı gerekli kılabilir.
BM Engelli Hakları Sözleşmesi, 2006
27.madde-Çalışma ve istihdam: 1. Taraf Devletler, engellilerin çalışma hakkını diğerleriyle eşit bir şekilde tanır ve bu hak, engellilerin açık, kapsayıcı ve erişilebilir nitelikte bir iş piyasası ve çalışma ortamında, serbestçe seçtikleri bir işte hayatlarını kazanmaları fırsatını da içerir. Taraf Devletler, çalışırken sakatlananlar dâhil tüm engellilerin çalışma hakkının hayata geçmesini, yasama tedbirleri dâhil uygun tüm tedbirleri alarak, güvence altına almalıdır. Buna ek olarak:
a) İşe alım ve istihdam edilme koşullarında, istihdam sürerken, kariyer gelişimi ve sağlıklı ve güvenli çalışma koşulları dâhil olmak üzere, istihdama ilişkin her hususta, engelliliğe dayalı ayrımcılığı yasaklar.
b) Adil ve uygun çalışma koşullarının sağlanmasına ilişkin olarak, engellilerin hakları diğerleriyle eşit bir şekilde korunmalıdır. Bu, fırsat eşitliğini, eşit değerde bir iş için engellilere eşit ücret verilmesini ve tacizden korunma ve mağduriyetin giderilmesi dâhil olmak üzere güvenli ve sağlıklı çalışma koşullarını içerir.
c) Engellilerin diğerleriyle eşit bir şekilde iş ve sendikal haklarını kullanabilmelerini sağlar.
d) Engellilerin diğerleriyle eşit bir şekilde genel teknik ve mesleki rehberlik programlarına, yerleştirme hizmetlerine, meslek içi sürekli eğitime etkili erişimini sağlar.
e) İş piyasasında engellilerin istihdam olanaklarını ve kariyer gelişimini desteklemek ve engellilerin iş aramasına ve işe başlamasına, çalışmaya devam etmesine ve işe geri dönmelerine yardım eder.
f) Serbest çalışma, girişimcilik, kooperatif kurma ve kendi işini kurma konusundaki fırsatları geliştirir.
g) Engellileri kamu sektöründe istihdam eder.
h) Olumlu eylem programları, teşvikler ve diğer tedbirleri de içerebilecek uygun politika ve tedbirlerle, engellilerin özel sektörde çalıştırılmasını destekler.
i) Engellilerin çalıştıkları işyerlerinde makul uyumlaştırmanın yapılmasını sağlar.
j) Engellilerin açık iş piyasasında iş tecrübesi kazanmasını sağlar.
k) Engelliler için mesleki ve profesyonel rehabilitasyon, işe uyum ve çalışmaya dönüş programları yürütür.
2. Taraf Devletler, engellilerin köle olarak tutulmamalarını sağlamalı ve engellileri zorla çalıştırılmaya ve mecburi çalışmaya karşı diğerleriyle eşit bir şekilde korumalıdır.
ILO 159 No’lu Sakatların Mesleki Rehabilitasyon ve İstihdamı Hakkında Sözleşme
Sözleşme, 01.6.1983 tarihinde Cenevre’de kabul edilmiştir. Türkiye’de yürürlük tarihi, 26.6.2000’dir. Taraf Devletler; özellikle kırsal kesimde ve kentlerde yaşayan her kategoriden sakatların istihdam edilmeleri ve topluma entegrasyonlarında fırsat ve muamele eşitliği sağlanması gereğini dikkate alarak; yeni uluslararası standartlar kabul edilmesine uygun ortam hazırladığı değerlendirmesinden hareketle, aşağıdaki maddeleri kabul etmişlerdir.
Sözleşmenin amaçları açısından, “sakat” terimi, uygun bir iş temini, muhafazası ve işinde ilerlemesi hususundaki beklentileri, kabul edilmiş fiziksel veya zihinsel bir özür sonucu önemli ölçüde azalmış olan bir bireyi ifade eder. Bu Sözleşmenin amaçları açısından her üye ülke mesleki rehabilitasyonun gayesini; bir sakatın, uygun bir iş edinmesi, sürdürmesi ve işinde ilerlemesini muktedir kılmak ve bu şekilde sakatın topluma entegrasyonunu veya reentegrasyonunu kolaylaştırmak, geliştirmek şeklinde dikkate alır (madde 1).
Sakatlar için mesleki rehabilitasyon ve istihdam politikası prensipleri: Her üye, ulusal şart, tatbikat ve imkânlarına göre, sakatlar için bir mesleki rehabilitasyon ve istihdam ulusal politikası formüle eder, uygular ve periyodik olarak gözden geçirir (madde 2).
Söz konusu politika, her kategorideki sakatlar için uygun mesleki rehabilitasyon tedbirleri sağlamayı ve açık işgücü piyasasında sakatlar için istihdam imkânlarını artırmayı amaçlar (madde 3).
Söz konusu politika, genel olarak sakat işçilerle sakat olmayan işçiler arasında fırsat eşitliği ilkesi üzerine kurulur. Sakat kadın ve erkek işçiler için fırsat ve muamele eşitliği göz önünde tutulur. Sakat ve diğer işçiler arasında etkin bir fırsat ve muamele eşitliğinin tesisine yönelik özel olumlu himaye tedbirleri sakat olmayan işçiler aleyhine bir ayırımcılık olarak kabul edilmeyecektir (madde 4).
Mesleki rehabilitasyon faaliyetleriyle iştigal eden kamu ve özel kuruluşlar arasında koordinasyon ve işbirliğini teşvik için alınmış tedbirler de dâhil olmak üzere, söz konusu politikaların uygulanmasında işçi ve işvereni temsil niteliğine haiz örgütlere danışılır. Sakatların kendi örgütleri ile onların yararına faaliyette bulunmak amacı ile kurulmuş örgütlere de danışılır (madde 5).
Sakatlar için mesleki rehabilitasyon ve istihdam hizmetlerinin geliştirilmesi için ulusal düzeyde gerçekleştirilecek faaliyetler: Her üye, bu Sözleşmenin, 2, 3, 4 ve 5 inci maddelerini tatbik mevkiine koymak için Kanunlar ve Tüzükler vasıtasıyla veya ulusal şartlar ve tatbikatla bağdaşır başka yöntemlerle gerekli olan tedbirleri uygulamaya koyar (madde 6).
Yetkili Makamlar, sakatların iş bulmaları, buldukları işi muhafaza etmeleri ve işlerinde yükselmelerini temin etmek üzere meslekî rehberlik, mesleki eğitim, işe yerleştirme, istihdam ve diğer ilgili hizmetlerin sağlanması ve değerlendirilmesine yönelik tedbirleri alır; genel işçi kitlesi için mevcut olan hizmetler mümkün ve müsait olan hallerde gerekli değişiklikleri yapılarak sakatlar için de kullanılır (madde 7). Kırsal alanlardaki ve uzak yerleşim merkezlerindeki sakatlar için mesleki rehabilitasyon ve istihdam servislerinin tesisi ve gelişimini teşvik için gerekli tedbirler alınacaktır (madde 8). Her üye, sakatların mesleki rehberlik, mesleki eğitim, işe yerleştirme ve istihdamından sorumlu rehabilitasyon danışmanlarının ve diğer uygun nitelikli görevlilerin eğitimini ve teminini sağlayacak tedbirleri alır (madde 9).
Ulusal mevzuatta engellilerin istihdam süreci ve meslek edinme hakkı
İş yerlerinde engelli çalıştırma zorunluluğu: 4857 Sayılı İş Kanunu kapsamındaki 50 ve üzeri işçi çalıştıran kamu işyerlerinde %4, özel sektör işyerlerinde %3 olarak engelli çalıştırma oranı belirlenmiştir.
657 sayılı Devlet Memurları Kanununa göre; kurum ve kuruluşlar çalıştırdıkları personele ait kadrolarda %3 oranında engelli personel çalıştırmak zorundadır. %3'ün hesaplanmasında ilgili kurum veya kuruluşun (taşra teşkilatı dâhil) toplam dolu kadro sayısı dikkate alınır.
Deniz İş Kanunu kapsamına giren işyeri ve gemilerde de %3 engelli çalıştırma zorunluluğu vardır.
Engellilerin istihdam hakkından yararlanmak için en az %40 engel oranına sahip olmaları gerekir.
İstihdam hakkı düzenlemelerinde, ağır engellilerin ya da engel oranı yüksek olanların; istihdam edilmeyeceklerine dair bir hüküm yoktur.
Engelli çalışanlar, engelli kontenjanında gösterilirler. Engelli kadrosu diye tabir edilen bir kadro yoktur, kontenjan vardır.
Engellilerin ayrı merkezi bir sınavla Devlet memurluğuna alınmaları ilk kez 2012 yılında yapılan ÖMSS ile olmuştur. Bundan önceki alımlar, kurumların kendi sınav ve ilanları ile yapılmaktaydı.
Engelliler Hakkında Kanununda mesleki rehabilitasyon hükümleri nelerdir?
Kanunun “meslekî habilitasyon ve rehabilitasyon” başlığında (Madde 13) “Engellilerin meslek seçebilmesi ve bu alanda eğitim alabilmesi için gerekli tedbirler alınır. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca yapılan iş ve meslek analizleri doğrultusunda engelliler için Millî Eğitim Bakanlığı ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığınca mesleki habilitasyon, rehabilitasyon ve eğitim programları geliştirilir. Engellilerin mesleki habilitasyon ve rehabilitasyon hizmetleri, kamu kurum ve kuruluşları ile belediyeler ve diğer gerçek veya tüzel kişiler tarafından da gerçekleştirilebilir” ifadeleri yer alır.
Öte yandan “İstihdam” başlıklı 14’üncü maddede; “Engellilerin iş gücü piyasası ve çalışma ortamında sürdürülebilir istihdamı için kendi işini kurmaya rehberlik ve mesleki danışmanlık hizmetlerinin geliştirilmesi de dâhil olmak üzere gerekli tedbirler alınır. İşe başvuru, alım, önerilen çalışma süreleri ve şartları ile istihdamın sürekliliği, kariyer gelişimi, sağlıklı ve güvenli çalışma koşulları dâhil olmak üzere istihdama ilişkin hiçbir hususta engelliliğe dayalı ayrımcı uygulamalarda bulunulamaz.
Çalışan engellilerin aleyhinde sonuç doğuracak şekilde, engelinden dolayı diğer kişilerden farklı muamelede bulunulamaz. Çalışan veya iş başvurusunda bulunan engellilerin karşılaşabileceği engel ve güçlükleri ortadan kaldırmaya yönelik istihdam süreçlerindeki önlemlerin alınması ve engellilerin çalıştığı iş yerlerinde makul düzenlemelerin, bu konuda görev, yetki ve sorumluluğu bulunan kurum ve kuruluşlar ile işverenler tarafından yapılması zorunludur.” İfadeleri yer almaktadır.
Engelli olma hali nasıl tanımlanır?
Birleşmiş Milletler Engelli Kişilerin Hakları Sözleşmesinde engelli kişiler, “çeşitli engellerle karşılaşmaları halinde diğerleriyle eşit bir şekilde topluma tam ve etkili şekilde katılmalarını engelleyen uzun süreli fiziksel, zihinsel, ruhsal ve duyusal sakatlığı olan kişiler” olarak tanımlanmıştır.
5378 sayılı Engelliler Hakkında Kanun’a göre ise engelli; fiziksel, zihinsel, ruhsal ve duyusal yetilerinde çeşitli düzeyde kayıplarından dolayı topluma diğer bireyler ile birlikte eşit koşullarda tam ve etkin katılımını kısıtlayan tutum ve çevre koşullarından etkilenen bireydir.
Her iki tanımda engellilik, engel oranları ile ifade edilmemişken Engelli Kamu Personel Seçme Sınavı ve Engellilerin Devlet Memurluğuna Alınmaları Hakkında Yönetmelik’te engelli; “doğuştan veya sonradan; bedensel, zihinsel, ruhsal, duyusal ve sosyal yetenekleri bakımından engel oranının yüzde kırk veya üzerinde ve çalışabilir durumda olduğunu mevzuat hükümlerine göre alınacak sağlık kurulu raporu ile belgeleyenler” olarak tanımlanmıştır.
Erişkinler İçin Engellilik Sağlık Kurulu Raporuna göre en az % 40 oranında zihinsel veya ruhsal engelli olan veya Çocuklar İçin Özel Gereksinim Raporuna göre en az “hafif düzeyde özel gereksinimi vardır (%40-49)” ibaresi bulunan engelli bireyler, istihdam bakımından hak sahibidirler.
Açıklama: Yönetmelikte geçen “yüzde kırk veya üzerinde” ifadesi, hem Sözleşmeye hem de Engelliler Hakkında Kanuna aykırıdır. %1 ile %100 arası oran sahibi bireyler, Sağlık Bakanlığına göre engellidir. Ancak, engel oranı %40’ın altında oranı olanlar, hakların kullanımı bakımından mevzuata engelli değildir. Bu yüzden engel oranı %40’ın altında olan kişiler, engelli kontenjanında istihdam edilememektedirler.
Engellilik raporunun niteliği (çalışamayacağı iş alanları-çalışabilir ifadesi)
Engelli bireyler, işçi olarak istihdam edilebilmek için; İş-Kur İl Müdürlüklerine/ Hizmet Merkezlerine başvurarak “engelli” statüsünde kayıt yaptırabilirler. Öte yandan Devlet memurluğuna atanmak için EKPSS veya kuraya katılabilirler. Engellilerin bu halklardan yararlanmak için ilgili yönetmeliklerde de geçtiği gibi en az %40 oranında engelli olduklarını, engelli sağlık kurul raporu ile belgelemeleri ve bu raporların süresi içinde geçerli olması gerekir. Raporlarında, “çalışamaz” ibaresi olanların İş-Kur’a engelli olarak kaydı alınmayacağı gibi, bu kişiler EKPSS veya kura ile atandıklarında, çalışabilir olduklarını belgelemedikleri sürece atanmaları mümkün olmayacaktır.
Raporlarda, “çalışamayacakları iş alanları” kısmının doldurulmuş olması zorunludur (Erişkinler İçin Engellilik Değerlendirmesi Hakkında Yönetmelik). İş-kur kaydı için ÇÖZGER raporu olan çocukların raporunda en az 2. kategori olan “hafif düzeyde özel gereksinim var” ifadesi ve üzerindeki ifadelerin yazılı olması gerekir. ÇÖZGER raporunda “çalışamayacakları iş alanlarının” doldurulması çocuğun ve velisinin/vasisinin isteğine bağlıdır. 14 yaşını dolduranların İş-Kur’a kaydının yapılması söz konusu olduğundan, istihdam edilebilecek çocuklar için ÇÖZGER’de bu alanların doldurulmasını önerebiliriz.
Engellilerin kamu çalışanı olmaları için sınav ve kura usulü (EKPSS ve kura)
Engelli Kamu Personel Seçme Sınavı ve Engellilerin Devlet Memurluğuna Alınmaları Hakkında Yönetmelik (07.02.2014) hükümlerine göre, engelliler; Kamu Malî Yönetimi ve Kontrol Kanununun eki (I), (II), (III) ve (IV) sayılı cetvellerde yer alan kurumlar ile döner sermayeli kuruluşlar, kanunlarla kurulan fonlar ve kefalet sandıklarına, İl özel idareleri ve belediyeler, il özel idareleri ve belediyelerin kurdukları birlikler ile bunlara bağlı müessese, işletme ve döner sermayeli kuruluşlara, Devlet Memurları Kanununa göre Devlet memuru istihdam eden diğer kamu kuruluşlarına Devlet memuru olarak atanabilirler.
ÖSYM tarafından 2 yılda bir yapılan Engelli Kamu Personeli Seçme Sınavı (EKPSS) ve kura usulü ile engelliler, memur olarak atanabilmektedirler.
2022 EKPSS ve Kura hakkında tarihler: ÖSYM 2022 takvimine göre EKPSS, 24.04.2022 Pazar günü yapılacaktır. Sınav başvuruları 27 Ocak- 15 Şubat 2022 arası, geç başvurular ise 09-10 Mart 2022 tarihleri arasında alınacaktır. Sınav sonuçları, 20 Mayıs 2022 tarihinde açıklanacaktır. 2020 kura başvuruları ise 28 Nisan-17 Mayıs 2022 tarihleri arasında, geç başvurular 07-8 Haziran 2022 tarihleri arasında alınacaktır.
EKPSS; ortaöğretim, ön lisans veya lisans düzeyinde eğitim veren kurumlardan mezun veya sınavın geçerlik süresi içerisinde mezun olabilecek durumda olan engelli adayların eğitim durumları ve engel gruplarının yarattığı dezavantajlar göz önünde bulundurularak Başkanlık tarafından yapılır veya yaptırılır. Adayların atanabilmesi için yerleştirme tercih işlemlerine son başvuru tarihi itibarıyla mezun olması gerekir.
EKPSS sonuçları, kamu kurum ve kuruluşları tarafından Türkiye İş Kurumu aracılığıyla yapılan engelli işçi alımlarında da kullanılır.
Kura; ilkokul, ortaokul, ilköğretim ve özel eğitim iş uygulama merkezi veya okulu mezunu veya bu okullardan yerleştirme işlemlerine son başvuru tarihi itibarıyla mezun olabilecek engellilerin 657 sayılı Kanunun 41. maddesi göz önünde bulundurularak kamu kurum ve kuruluşlarına tercihlerine göre yerleştirilmeleri amacıyla noter huzurunda yapılır. Kura çekimini, kura için başvuruda bulunan adaylar da izleyebilir.
EKPSS sonuçları 4 yıl geçerlidir. Aday, her iki yılda sınava girebilir, alabildiği en yüksek puanı kullanabilir. Sınav soruları, engel grupları itibarıyla öğrenme ve algılama düzeyleri ile dil gelişimleri ve sözel iletişim güçlükleri esas alınmak suretiyle engellilerin bilgi, yetenek ve becerilerini ölçecek şekilde hazırlanır. EKPSS adayların, engel grupları ve ulaşabilirlikleri göz önüne alınarak uygun ortamlarda yapılır. EKPSS’de engel durumları gerektiriyorsa; istekleri halinde adaylara, engel grubuna uygun okuyucu ve/veya işaretleyici olmak üzere sınav görevlisi temin edilir.
Engelli öğretmen atamaları: Engelli adayların öğretmen kadrolarına yerleştirilme işlemleri, EKPSS sonuçları kullanılarak Engelli Kamu Personel Seçme Sınavı ve Engellilerin Devlet Memurluğuna Alınmaları Hakkında Yönetmelik kapsamında, Millî Eğitim Bakanlığınca yapılır. Yönetmelikte, öğretmenler haricinde diğer meslek elamanları için özel bir madde yoktur.
EKPSS hakkında önemli bilgiler: Engelli Kamu Personel Seçme Sınavı ve Engellilerin Devlet Memurluğuna Alınmaları Hakkında Yönetmelik, EKPSS ve kura başvuru kılavuzları ve tercih kılavuzlarında yer alan bilgilere göre;
Halen memur olarak çalışmakta olanlar, başka hizmet sınıfı kapsamındaki kadrolar ile bulundukları kadrolardan farklı olmak kaydıyla mezunu oldukları eğitim programları itibarıyla ihraz etmiş oldukları unvanlara ilişkin kadrolar hariç olmak üzere bu Yönetmelik kapsamında yerleştirme işlemlerine başvuramaz, yerleştirilseler dahi atamaları yapılamaz.
Diğer kanunlarla memurluğa atanmaları engellenen adaylar da Engelli Kamu Personel Seçme Sınavı ve Engellilerin Devlet Memurluğuna Alınmaları Hakkında Yönetmelik hükümleri çerçevesinde yerleştirme işlemlerine başvuramaz, yerleştirilseler dahi atamaları yapılamaz.
EKPSS veya kura sonucuna göre yerleştirildiği halde atama için aranılan koşulları taşımayan veya istenilen belgeleri süresi içerisinde getirmeyen adayların atamaları yapılamaz. Bu durumdaki kişiler için; EKPSS ve kura sonucuna göre yerleştirilmiş olmak bu maddede sayılanlar için herhangi bir hak teşkil etmez. Bu nedenle tercih yaparken; kadro için aranan koşullar sağlanmışsa tercih edilmelidir.
Emekli olanlar, sınava girebilir ancak bu kişiler genel bütçeye dâhil dairelerin, katma bütçeli idarelerin, döner sermayelerin, kefalet sandıklarının, sosyal güvenlik kurumlarının ve bütçeden yardım alan kuruluşların kadrolarını tercih edemezler. Tercih edip atansalar dahi atamaları iptal olur.
Herhangi bir kadroya yerleştirilen ancak atanamayan adaylar, aynı dönem içerisinde yapılacak yerleştirmelere başvuramaz.
Engellilik sağlık kurul raporunda “çalışamaz” ibaresi olanların atamaları yapılmayacağından, raporlarını değiştirmelerini ve alacakları raporda “çalışamayacağı iş alanları” kısmının doldurtmalarını öneririz.
Kamu kurum ve kuruluşları, yerleştirmeye ilişkin olarak atamaya yetkili amirin onayı ile beş kişiden oluşan bir değerlendirme komisyonu kurar. Bu komisyon, atanmak üzere başvuran adayları, aranılan nitelikler yönünden inceleyerek, nitelikleri uyanların atamalarının yapılmasını teklif eder. Bu adaylar, kamu kurum ve kuruluşlarınca başka bir sınav veya mülakat yapılmaksızın atanır.
Atamasının yapılması uygun görülen adaylar, atama işlemleri yapılmadan önce, kamu kurum ve kuruluşları tarafından hazırlanan atama başvuru formu ile adli sicil ve askerlik durumu ile ilgili beyanda bulunurlar. Bu hususlarda adaylardan yazılı beyanları dışında ayrıca bir belge talep edilmez. Adayların bu beyanlarının doğruluğu yetkili mercilerden kurumlarca teyit edilir. Adayların atanma işlemleri, atama başvuru formunda belirtilen bilgilerin teyidi sürecinin tamamlanması beklenmeksizin sonuçlandırılır.
Gerçeğe aykırı belge verdiği veya beyanda bulunduğu tespit edilenlerin atamaları yapılmaz, atamaları yapılmış ise iptal edilir, bu kişiler hakkında 26.9.2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu hükümleri uygulanır. Gerçeğe aykırı belge verdikleri veya beyanda bulundukları tespit edilen adaylar hakkında yapılacak işlemler, atama başvuru formunda kamu kurum ve kuruluşları tarafından yazılı olarak belirtilir.
EKPSS ve kura için yaş sınırı: EKPSS/kura başvurularının başladığı ilk gün itibarıyla, 65 yaşını dolduran engelli adayların başvurusu sistem tarafından kabul edilmez. Tercih yapacak adayların 18 yaşını tamamlamış olmaları gerekmektedir. Ancak bir meslek veya sanat okulunu bitirenler en az 15 yaşını doldurmuş olmak ve Türk Medeni Kanununun 12’nci maddesine göre kazai rüşt kararı almak şartıyla Devlet memurluklarına atanabilirler. Tercih sonucu atama işlemlerinin yapıldığı tarihte adayın 65 yaşını doldurmamış olması gerekir.
Uyarı: Ruhsal engelliliği olanlar, raporlarında ayrıca zihinsel engelliliğe dair bir teşhis yok ise, zihinsel engel grubundan sınava giremezler. Sınava girip atansalar dahi atamaları iptal edilir. Başvuru ve tercih yapmadan önce ÖSYM tarafından yayımlanan kılavuzlarını mutlaka okuyunuz.
EKPSS ve kura ile atanmak isteği ile tercih yapacak psikiyatrik teşhisi olan adayların aşağıdaki mevzuatı dikkate almalarını öneririz.
TSK, Jandarma Genel Komutanlığı ve Sahil Güvenlik Komutanlığı Sağlık Yeteneği Yönetmeliği (31.10.2016): Madde 76: Açıktan veya naklen atanacak sivil personelde hepatit B, hepatit C, HIV, yaygın sekelle iyileşmiş veya aktif tüberküloz ile kronikleşebilecek ya da zamanla artabilecek nitelikte herhangi bir hastalık bulunmamalı, bunlar ruh sağlığı ve hastalıkları açısından tam sağlam olmalıdır. Türk Silahlı Kuvvetleri, Jandarma Genel Komutanlığı veya Sahil Güvenlik Komutanlığına alınacak engelli sivil personelde, engelli raporu verilmesine esas teşkil eden hastalıklar, ruh sağlığı ve hastalıkları hariç, rapor kararlarında dikkate alınmaz.
Emniyet Teşkilatı Sağlık Şartları Yönetmeliği (3.1.2018): Devlet memurluğuna ilk giriş ve naklen atamalarda aranacak sağlık şartları ve aldırılan giriş raporlarının değerlendirilmesi-Madde 13: (30.09.2019 tarihli değişiklik ile ilave) 7) Engelli personel olarak Emniyet Teşkilatına ataması yapılacak olanlarda, psikiyatrik hastalıklar açısından engel oranı bulunanlar Emniyet Teşkilatında devlet memurluğuna atanamazlar.
Posta ve Telgraf Teşkilatı Anonim Şirketinde Çalıştırılacak İdari Hizmet Sözleşmeli Personel Hakkında Yönetmelik (19.11.2019). İşe alınmada aranacak genel şartlar-Madde 9: f) Engelli personel çalıştırılmasına ilişkin mevzuat hükümleri saklı kalmak kaydıyla, yurtiçinde ve yurtdışında devamlı görev yapmasına engel olabilecek akıl hastalığı bulunmamak.
EKPSS ve kura başvuru ve tercih işlemleri öncesi mutlaka ÖSYM’nin yayımladığı kılavuzu okuyunuz.
Engelliler KPSS’ye girebilirler mi?
Engellilerin KPSS’ye giremeyeceklerine yönelik hiçbir hüküm yoktur. Bu nedenle engelliler, hem KPSS’ye hem de EKPSS’ye girebilirler. KPSS sonucu atandıklarında, kurumun kendilerinden sağlık raporu istemesi halinde “sağlam” olma şartı varsa ve engelli birey bu raporu alamazsa, atandığı kadroda işe başlatılmayabilir. Bu durumu göz önünde bulundurarak, engellilerin sağlık şartlarına uygun tercihler yapması gerekmektedir. KPSS sonucu tercih ettikleri kurumda işe başlayan engelli çalışan, ilerleyen süreçte engelli raporunu kurumuna ibraz ederek, engelli kontenjanına geçebilir.
A Grubu kadrolarda çalışmak isteyen engelliler hakkında bilgi
A grubu kadrolar; özel yarışma sınavına tabi tutulmak suretiyle ve belli bir yetişme programı sonrası yeterlik sınavına tabi tutularak mesleğe alınan personel için ihdas edilmiş kadrolar olarak tanımlanmıştır (Örneğin, Müfettiş ve Uzman Yardımcısı, Stajyer Kontrolör, Kaymakam Adayı). ÖSYM’ye göre ise; Başbakanlık, Bakanlıklar, bunların müsteşarlık, başkanlık ve bağımsız genel müdürlük düzeyindeki bağlı ve ilgili kuruluşları ile bağlı ortaklıklarındaki, özel yarışma sınavına tabi tutulmak suretiyle girilen ve belirli bir yetişme programı sonrası yeterlik sınavına tabi tutulan mesleklere ilişkin kadro ve görevler ile il özel idareleri ve belediyelerin teftiş kurullarında çalışacak olanlardır.
Engelliler, A grubu kadroya atanmak için; KPSS’ye girmek ve gerekli puanı almak zorundadırlar.
Olimpik, paralimpik ve deaflimpik oyunlarda sporcu olanların istihdamı: Olimpik/paralimpik/deaflimpik oyunlarda sporcu olarak dereceye girenlerin, Sözleşmeli Personel Çalıştırma Usul ve Esaslarında Değişiklik Yapılmasına Dair Esaslar’a göre sözleşmeli personel olarak istihdamı mümkündür. 26.12.2019 tarihli değişiklik engelli sporcuların sözleşmeli personel olarak istihdamı ile ilgilidir. Buna göre; Gençlik ve Spor Bakanlığında bu Esaslar kapsamında istihdam edilmek üzere alınacak spor uzmanı, antrenör ve gençlik çalışanı unvanlı sözleşmeli personel, yukarıdaki (ek 2.madde) hükümlere bağlı kalmaksızın KPSS (B) grubu puan sırasına konulmak kaydıyla alım yapılacak her bir pozisyon sayısının on katına kadar çağırılacak adaylar arasından, Bakanlıkça belirlenecek usul ve esaslara göre yapılacak yazılı ve sözlü ya da yalnızca sözlü ve/veya uygulamalı sınav sonucuna göre çalıştırılır. Gençlik ve Spor Bakanlığında 60 yaşından büyük olmamak kaydıyla aşağıdaki şartlardan herhangi birisini taşıyanlar ekli (4) sayılı cetvele bağlı kalmaksızın ve sınav şartı aranmaksızın Gençlik ve Spor Bakanlığınca belirlenen usul ve esaslara göre bu Esaslar kapsamında spor uzamanı ve antrenör unvanlı sözleşmeli personel pozisyonlarında istihdam edilebilir.
Ek 2. Madde: 60 yaşından büyük olmak kaydıyla, sınav şartı aranmaksızın;
a) Dünya şampiyonalarında, olimpik veya paralimpik ya da deaflimpik oyunlarda sporcu olarak ilk 3 dereceye girmek,
b) Avrupa şampiyonlarında olimpik veya paralimpik ya da deaflimpik oyunlarda sporcu olarak ilk 3 dereceye girmek,
c) Olimpiyat veya paralimpik ya da deaflimpik oyunlarda sporcu olarak ilk 3 dereceye girmek,
d) Olimpik veya paralimpik ya da deaflimpik spor dallarında en az 15 defa milli sporcu olmak,
e) Olimpik veya paralimpik ya da deaflimpik spor dallarında son 5 yılda en az 7 defa uluslararası yarışmalarda milli takım antrenörü olarak görev yapmak
şartlarını taşıyanlar; Gençlik ve Spor Bakanlığınca belirlenen usul ve esaslara göre spor uzmanı ve antrenör unvanlı sözleşmeli personel pozisyonlarında bu Esaslar kapsamında istihdam edilebilir.
İş arayanların ve işverenlerin İş-Kur kaydı yaptırması
EKPSS sonuçlarına göre engelli işçilerin kamu kurum ve kuruluşlarının işçi kadrolarına alımları, İş-Kur aracılığı ile yapılır. Kamu ya da özel sektörde istihdam edilmek isteyen engelli bireylerin İş-Kur’a kayıt yaptırmaları zorunludur. İŞKUR’a kayıt olarak iş arayan engellilere, iş ve meslek danışmalığı hizmetleri verilerek ya mesleki niteliklerini artırmak için kurs veya işbaşı eğitim programlarına yönlendirilmekte ya da durumlarına uygun işlere yerleştirilmeye çalışılmaktadır.
Bu kayıtlarıyla birlikte İş-Kur resmi sitesinden engelli bireyleri için açılan mesleki kursları takip edebilir ve bu kurslara katılabilirler.
Yurtiçinde İşe Yerleştirme Hizmetleri Hakkında Yönetmeliğe göre; İş-Kur hizmetlerinden yararlanmak isteyen iş arayan ve işverenlerin İş-Kur portalına üye olarak veya şahsen İş-Kur ünitelerine başvurarak kaydolmaları zorunludur. Kaydolan iş arayanlardan engelli, eski hükümlü, terörle mücadelede malul sayılmayacak şekilde yaralanan statüsünde veya öncelik hakkına sahip olduğunu beyan edenler, durumlarını İş-Kur ünitesine belgeleyene kadar bu statüde değerlendirilmezler.
İş-Kur’a iş arayan olarak kaydolmak için; 14 yaşını doldurmuş olmak, T.C. kimlik numarası, yabancılar için İçişleri Bakanlığı tarafından verilen yabancı kimlik numarasına sahip olmak, engelliler için sağlık kurulu raporuna sahip olmak gerekir (madde 5). Kayıt yaptıran engelli birey öncelik hakkına sahip olduğunu beyan eder. İnternet üzerinden engelli olarak kayıt yaptırmak isteyen kişilerin sağlık kurulu raporunu Kuruma getirerek veya göndererek bu durumlarını onaylatmaları zorunludur. Onay işlemi yaptırmayan engelliler normal statüde işlem görecektir.
Rapor bitiminde alınan yeni raporda engel oranı 40’ın altına düşer ise engellilik derecesinin kalktığı tarihten itibaren iş arayan kaydı, sistem tarafından otomatik olarak normale dönüştürülecek, engelliliğinin devam ettiğine dair yeni bir rapor getirmesi halinde engelli kaydı bu rapor doğrultusunda güncellenecektir.
Kamu kurum ve kuruluşlarına engelli işçi alımı hakkında bilgi
Kamu kurum ve kuruluşlarına engelli işçi alımı hakkında hükümler; Kamu Kurum ve Kuruluşlarına İşçi Alınmasında Uygulanacak Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik uyarınca engelli işçi alımı hakkında hükümler şunlardır:
1. Kamu kurum ve kuruluşlarının her türlü işçi taleplerinde, işin niteliği gerektirmediği sürece, engelli olmama şartının aranmaması, engel oranına üst sınır getirilmemesi ve engel grupları arasında ayrım yapılmaması hususlarına dikkat edilir.
2. Kamu kurum ve kuruluşlarının ortaöğretim ve daha yüksek eğitim düzeyindeki işçi talepleri KPSS puanıyla, aynı eğitim düzeyindeki özellikle engelli işçi talepleri EKPSS puanıyla; ilköğretim ve daha alt eğitim düzeyindeki işçi talepleri ile eğitim şartı aranmaksızın kömür ve maden işletmelerinin yeraltı işlerinde çalıştırılacaklara ilişkin taleplere gönderilecek adaylar ise noter huzurunda çekilecek kura ile belirlenir.
3. KPSS’de başarılı olmak veya EKPSS'ye girmiş bulunmak ya da öncelikli gönderme hakkına sahip olmak, işe yerleştirmede tek başına bir hak teşkil etmez.
4. Kamu Görevlerine İlk Defa Atanacaklar İçin Yapılacak Sınavlar Hakkında Genel Yönetmelik hükümlerine göre (B) grubu kadrolar için (Örneğin, mühendis, hemşire, sağlık memuru, teknisyen, veznedar, koruma ve güvenlik görevlisi v.b) yapılan KPSS sonuçları, özellikle engelli işçi taleplerinde ise EKPSS sonuçları kullanılır
5. Ortaöğretim ve daha yüksek eğitim düzeyindeki işçi taleplerine, ilgili KPSS puan türünden altmış ve üzeri puan almış olanlar başvurabilir. Aynı eğitim düzeyindeki özellikle engelli işçi taleplerinde bir puan barajı aranmaz, bu kişilerin EKPSS'ye girmiş olmaları yeterlidir.
6. Kamu kurum ve kuruluşlarına sürekli işçi olarak girmiş olanların, deneme süresi sonunda da çalışmaya devam etmeleri halinde, istihdam edilmek için kullandığı KPSS ya da EKPSS puanlarından herhangi biri ile bir başka kamu kurum ve kuruluşunun sürekli işçi talebine başvuruları kabul edilmez.
7. Kamu kurum ve kuruluşları işe yerleştirilecek kişileri, Kurum tarafından gönderilen listelerdeki adaylar arasında yapacağı sınav ile belirler. Sınav; yazılı veya sözlü yöntemlerinden biri veya ikisi kullanılarak, mesleki bilgi ve becerilere ilişkin konulardan yapılır.
8. Engellilere yönelik sınavlar, engel grupları ve ulaşılabilirlikleri göz önüne alınarak uygun ortamlarda yapılır. Sınavın şekli ve soruları, mesleki bilgi ve görevle ilgili bilgi ve becerilerine ilişkin konularda işitme ve/veya dil ve konuşma, zihinsel engelliler için öğrenme ve algılama düzeyleri ile dil gelişimleri ve sözel iletişim güçlükleri esas alınmak suretiyle belirlenir.
9. Sınav Kurulu kamu kurum veya kuruluşlarının atamaya yetkili amirinin görevlendireceği bir başkan ve dört üyeden oluşur. Engelliler için oluşturulacak sınav kurulunda, üyelerden biri en çok engelliyi temsil eden üst kuruluş tarafından belirlenir. Engelliler için oluşturulacak sınav kurulu üyelerine toplantı gün, saat ve yeri, toplantı gününden en az beş gün önce yazılı olarak bildirilir.
10. Adayın başarı puanı; hem yazılı hem de sözlü sınav yapılması halinde, adayın KPSS puanının özellikle engelli işçi alımlarında EKPSS puanının yüzde ellisi, yazılı sınav puanının yüzde otuzu, sözlü sınav puanının yüzde yirmisi; sadece yazılı ya da sadece sözlü sınav yapılması halinde adayın KPSS puanının yüzde yetmişi, yazılı veya sözlü sınav puanının yüzde otuzudur. Başarı puanı en yüksek olan adaydan başlanmak suretiyle açık iş sayısı kadar asıl ve aynı sayıda yedek adayın isimlerini kapsayan bir liste belirlenerek ilan edilir. Sınav sonuçlarına ilişkin itirazlar sınav kurulunca incelenir.
11. Sınav Kurulu tarafından, başvuruda refakatçi talebinde bulunan engelliler için, engel gruplarının özellikleri dikkate alınarak refakatçi görevlendirilir.
Milli Piyango Bayiliği
Milli Piyango İdaresi Genel Müdürlüğü Sayısal Oyunlar Yönetmeliği’ne göre engellilerden; 18 yaşını doldurmuş ya da kazai rüştünü kazanmış olmak, dolandırıcılık, hırsızlık, zimmet, rüşvet, ihtilas, irtikap, kaçakçılık, sahtekarlık, hileli iflas veya vergi kaçakçılığı nedeni ile hürriyeti bağlayıcı ceza almış veya ağır cezayı gerektiren suçlardan birinden hüküm giymiş olmamak, akıl hastalığı nedeni ile özürlü bulunmamak, vesayet veya hacir altına alınmamış olmak şartıyla, başvuranlar için kura çekilişine tabi tutulmaksızın öncelik tanınır ve bayilik ruhsatı verilir. Başvuru, Milli Piyango İdaresi Genel Müdürlüğü Şube Müdürlüklerine yapılır.
Öte yandan, engelliler için bayilik/büfe vb. çalışma ruhsatı veren belediyeler vardır. Bu konuda belediyelerden bilgi alınabilir.
Meslek edindirme kursları
İş-Kur meslek sertifikası olanlar, İş-Kur’un engellilere verdiği hibeden yararlanabilirler. İş-Kur ve KOSGEB hibelerinden emekli olanlar yararlanmamaktadır.
İş-Kur dışında Milli Eğitim Bakanlığı Çıraklık Yaygın Eğitim Genel Müdürlüğü, engellilere yönelik meslek edindirme kursları düzenlemektedir. Bu kurslar hakkında halk eğitim merkezlerinden bilgi alınabilir.
Ayrıca Engelsizkariyer.com-Türkiye’nin Ulusal Engelli İstihdamı Danışmanlık Ajansı; İŞKUR Özel İstihdam Bürosu lisansı ile hizmet vermektedir. Engelli bireyler, Engelsiz Kariyerin, engelli aday veri tabanına kayıt olunarak, istihdam şansını artırabilirler. Bakınız: http://www.engelsizkariyer.com
Yerel yönetimlerden de meslek edinme kursu düzenleyenler vardır. Sosyal ve mesleki rehabilitasyon hizmetleri belediyeler tarafından da verilir. Belediyeler bu hizmetlerin sunumu sırasında gerekli gördüğü hallerde, halk eğitim ve çıraklık eğitim merkezleri ile işbirliği yapar. Engellinin rehabilitasyon talebinin karşılanamaması halinde engelli, hizmeti en yakın merkezden alır ve ilgili belediye her yıl bütçe talimatında belirlenen miktarı hizmetin satın alındığı merkeze öder.
İŞKUR tarafından engelli vatandaşlara verilen hibe desteği programına kimler başvuru yapabilir ve kredi şartları nelerdir?
Bedensel, zihinsel, ruhsal, duygusal ve sosyal yeteneklerini çeşitli derecelerle kaybetmesi nedeniyle işgücü kaybının en az % 40 olduğu “Engellilere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları” ile belgelenen kişiler ile Çocuklar İçin Özel Gereksinim Raporuna göre en az “hafif düzeyde özel gereksinimi vardır (%40-49)” ibaresi bulunan engelli bireyler, mevzuatta engelli olarak kabul edilmektedir. Kendi işini kurmak isteyen engellilerin aşağıdaki bütün şartları taşıması gereklidir.
İş-Kur “Kendi İşini Kurma Projesi” nin amacı, engellilerin üretime katkıda bulunarak öncelikle kendi geçimlerini sağlamak sonra da yeni istihdamlara aracılık etmelerini sağlamaktır.
İş-Kur resmi sitesinde yer alan bilgiye göre; kendi işini kurmak isteyen engellilerin, İş-Kur internet sitesinin duyurular bölümünde yayınlanan başvuru rehberine göre proje hazırlamaları zorunludur. Projeleri kabul edilenlere; kuruluş işlemleri desteği, işletme gideri desteği ve kuruluş desteği verilmektedir. Projeler, İŞKUR internet sayfasında yer alan Başvuru Rehberinde yer alan esaslara göre hazırlanacaktır. Bilgi için: illerde Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüklerinden, ilçelerde Hizmet Merkezlerinden veya 444 75 87 numaralı telefondan ayrıntılı bilgi alınabilir. Ayrıntılı bilgi için bakınız: https://www.iskur.gov.tr/is-arayan/aktif-isgucu-programlari/engelli-ve-eski-hukumlu-projeleri/
“Kendi İşini Kurma Projesi”ne bedensel, zihinsel, ruhsal, duygusal ve sosyal yeteneklerini çeşitli derecelerle kaybetmesi nedeniyle işgücü kaybının en az % 40 olduğu “Engellilere Verilecek Sağlık Kurulu Raporları” ile belgelenen kişiler, üretime katkıda bulunarak öncelikle kendi geçimlerini sağlamak sonra da ilave istihdam oluşturmak amacıyla İş-Kur internet sitesinin duyurular bölümünde yayınlanan Başvuru Rehberinde belirtilen usul ve esaslar çerçevesinde hazırlayacakları projeleriyle e-Devlet üzerinden “Engelli Kendi İşini Kurma Hibe Desteği” kapsamında başvuruda bulunabilmektedirler.
Başvuranlar, İş-Kur’a kayıtlı olmalı, 18 yaşını tamamlamış olmalı, hangi sebeple olursa olsun emekli olmamalı, kendi üzerine aktif olarak kayıtlı işyeri/işletme olmamalı, (Proje başvuru rehberi yayım tarihi itibari ile proje konusu meslekte vergi kaydı ve terk mükellefi olmamak), kurulacak iş ile ilgili başka mevzuatlarda aranılan diploma, sertifika, izin vb. belgelere sahip olmalı ve aranılan diğer şartlara haiz olmalıdır.
Proje zamanı ve diğer konular hakkında bilgi için: 81 ilde bulunan Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlükleri veya Hizmet Merkezlerinden veya 444 75 87 numaralı telefondan ayrıntılı bilgi alınabilir.
İş-Kur’dan Toplum Yararına Programlar (TYP)
TYP; işsizliğin yoğun olduğu dönemlerde veya yerlerde doğrudan veya yüklenici eli ile toplum yararına bir iş ya da hizmetin gerçekleştirilmesi yoluyla özellikle istihdamında zorluk çekilen işsizlerin çalışma alışkanlık ve disiplininden uzaklaşmalarını engelleyerek işgücü piyasasına uyumlarını gerçekleştirmek ve bunlara geçici gelir desteği sağlamak amacıyla İŞKUR tarafından uygulanan programlardır. İstihdamında güçlük çekilen kadınlar, 35 yaş üstü bireyler, engelliler ve eski hükümlüler, terörle mücadelede malul sayılmayacak şekilde yararlananlar; birinci liste, bunlar dışında kalanlar ikinci liste olacak şekilde belirlenir. Birinci listeye dâhil edilecek gruplar arasında herhangi bir öncelik sıralaması bulunmamaktadır. Birinci listedeki başvuranlar tamamlanmadan 2. listeden başvuranlar yararlanıcı olamayacaktır. Aynı adreste oturanların, programa başvuru yapılan tarih dikkate alınarak gelir getirici bir işte çalışma sonucu elde ettikleri toplam kazançlarının net asgari ücretin üç katını aşması halinde bu kişiler; TYP’ye katılamazlar. Ayrıntılı bilgi için bakınız: https://www.iskur.gov.tr/is-arayan/kurs-ve-programlar/toplum-yararina-programlar-typ/
Engelli İş Koçluğu Projesi
Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanı Zehra Zümrüt Selçuk, 19.7.2019 tarihinde yaptığı yazılı açıklamada, "Engelli İş Koçluğu" modelinin engellilerin istihdama geçişinde, istihdamdayken işe uyumlarının sağlanmasında ve engellilerin istihdamının sürdürülebilir olmasında etkin olarak kullanılan bir yöntem olduğunu, ABD, İngiltere, Avustralya, İrlanda, Hollanda gibi birçok gelişmiş ülkede uygulanan destekli istihdam modelinin altyapısı için 8 pilot il (Antalya, Aydın, Bursa, Denizli, Eskişehir, İzmir, Malatya, Tekirdağ) üzerinden eğitim, yöntem ve uygulama kapsamında 81 ilde yaygınlaştırma çalışmaları yürüteceklerini, bu kapsamda Engelli Bireylerin İstihdama ve Sosyal Yaşama Katılımının Artırılması Yatırım Projesinin kabul edilerek, 2018-2020 Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanlığı Yatırım Programı kapsamına alındığını, projenin odak noktasının engelli istihdamının sürekliliğinin sağlanması olduğunu vurgulamıştır. Böylece, engellilere daha bütüncül ve nitelikli bir hizmet sunumu gerçekleştirmeyi hedeflediklerini, bu yeni model ile birlikte engellilerin ihtiyaç ve beklentilerini daha iyi tespit ederek, işgücü piyasasına geçişlerine destek olup istihdamda kalmaları için izleme mekanizmaları oluşturacaklarını, bu mekanizma ile engellilerin hem işe girmeden önce hem de işe girdikten sonra düzenli bir şekilde takip edeceklerini ve 2018'de başlatılan "Engelli İş Koçluğu" modelini 2020 yılının sonuna kadar 81 ilde yaygınlaştırmayı hedeflediklerini belirtmiştir. Bakınız: https://www.sabah.com.tr/ekonomi/2019/07/19/her-engellinin-bir-is-kocu-olacak
KOSGEP Desteği
KOSGEB’in girişimci desteklerinden yararlanmak isteyen engelliler Uygulamalı Girişimcilik Eğitimine katılmalı, girişimci sertifikası almalı, iş planı projelerini hazırlamalı, bunların yanında diğer şartları da sağlamalıdırlar. Belirtilen programların şartlarında engellilerin başvurularına öncelik hakkı olup olmadığını inceleyiniz. Uygulamalı Girişimcilik Eğitimi hakkında, KOSGEB Girişimciliği Geliştirme Destek Programı Yeni Girişimci Programı Uygulama Esaslarına bakınız. Destekler hakkında bilgi almak ve söz konusu programlar kapsamında işletmenizin desteklenmesine yönelik olarak kosgeb.gov.tr internet sitesini ziyaret edebilirsiniz. KOSGEB desteklerinden yararlanmak isteyenler KOSGEB’e kayıt yaptırırlar. Emekli olanlar, bu destekten yararlanamaz.
Belediye ve Bağlı Kuruluşları ile Mahalli İdare Birlikleri Norm Kadro İlke ve Standartlarına Dair Yönetmelik (22.02.2007)
Bu Yönetmelik belediyeler ve bağlı kuruluşları ile belediye ve il özel idarelerinin üye oldukları mahalli idare birliklerinde istihdam edilen memur, sözleşmeli personel, sürekli işçi ve geçici iş pozisyonlarında çalıştırılanları kapsar.
Engelli, eski hükümlü ve terör mağduru istihdamı (madde 22): Kapsama dâhil kurum ve kuruluşlar ilgili mevzuat hükümlerinden doğan yükümlülüklerini yerine getirmek amacıyla kendileri için tespit edilen norm içerisinde yeterli sayıda boş kadroyu tahsis ederler (1.fıkra). Bu Yönetmeliğin yürürlüğe girdiği tarihte toplam dolu memur ve sürekli işçi sayısı kendisi için tespit edilen normdan fazla ya da norma eşit olan kapsama dahil kurum ve kuruluşlar, söz konusu mevzuatlara uygun olarak belirleyecekleri sayıda özürlü, eski hükümlü ve terör mağduru personeli bir defaya mahsus olmak üzere; atanacak personelin niteliklerini de dikkate alarak ihdas edecekleri kadrolara atarlar. Bu şekilde ihdas edilecek kadrolar aynı sınıf veya unvandan olmak üzere sayı itibarıyla tespit edilen norma uygun kadroların boşalması halinde yeni kadrolarla değiştirilir (2.fıkra).
Korumalı iş yerlerinde istihdam
27 Ocak 2022 tarihli Korumalı İşyerleri Hakkında Yönetmeliğe göre engelli (bu Yönetmelikten yararlanacak); Engelli: Engellilik durumları sebebiyle iş gücü piyasasına kazandırılmaları güç olan engellilerden; Erişkinler İçin Engellilik Sağlık Kurulu Raporuna göre en az % 40 oranında zihinsel veya ruhsal engelli olan veya Çocuklar İçin Özel Gereksinim Raporuna göre en az “hafif düzeyde özel gereksinimi vardır (%40-49)” ibaresi bulunan zihinsel veya ruhsal engelli bireyi ifade etmektedir.
Korumalı işyeri ise “İş gücü piyasasına kazandırılmaları güç olan zihinsel veya ruhsal engelli bireylere istihdam oluşturmak amacıyla Devlet tarafından teknik ve mali yönden desteklenen ve çalışma ortamı özel olarak düzenlenen işyerini ifade etmektedir.
Yönetmeliğe göre korumalı işyerine kabul edilmek için engelli bireyler (madde 13); Türkiye İş Kurumuna kayıtlı ve korumalı işyerinde çalışmak isteyen engelli bireyler bireysel olarak veya Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlükleri aracılığı ile işyerlerine başvururlar. İşyeri, işe aldığı engelli bireyleri en geç bir ay içinde Çalışma ve İş Kurumu İl Müdürlüğü ve Aile ve Sosyal Hizmetler İl Müdürlüğüne bildirmekle yükümlüdür.
Korumalı işyerine kabul edilecek engelli bireyler ve istenecek belgeler (madde 14) aşağıdadır:
a) Erişkinler İçin Engellilik Sağlık Kurulu Raporuna göre en az % 40 oranında zihinsel veya ruhsal engelli olmak veya Çocuklar İçin Özel Gereksinim Raporuna göre en az “hafif düzeyde özel gereksinimi vardır (%40-49)” ibaresi bulunan zihinsel veya ruhsal engelli birey olmak,
b) Türkiye İş Kurumuna kayıtlı olmak,
c) 15 yaşını bitirmiş olmak, gerekir.
(2) Kabulde;
a) T.C. Kimlik Numarası beyanı,
b) Erişkinler İçin Engellilik Sağlık Kurulu Raporunun veya Çocuklar İçin Özel Gereksinim Raporunun aslı veya onaylı örneği,
c) İki adet fotoğraf,
ç) Var ise öğrenim belgesinin veya çıkış belgesinin aslı veya aslı ibraz edildiğinde Aile ve Sosyal Hizmetler İl Müdürlüğünce onaylanan örneği istenir.
Korumalı İş Yerleri Hakkında Yönetmelik için bakınız: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2022/01/20220127.pdf
Özel açıklama: Kamuda engelli memur çalıştırmamanın herhangi bir yaptırımı bulunmamaktadır.
Engellilere karşı ayrımcılığı engelleyen bir düzenleme var mıdır?
Engelli bir bireyin sırf engelli olması nedeniyle, işe alınmaması, işten çıkartılması, az ücret karşılığında çalıştırılması, uygun iş ve çalışma ortamının sağlanmaması; ayrımcılık yasağının ihlalidir. Engelliler Hakkında Kanunun 14’üncü maddesinde “İşe başvuru, alım, önerilen çalışma süreleri ve şartları ile istihdamın sürekliliği, kariyer gelişimi, sağlıklı ve güvenli çalışma koşulları dâhil olmak üzere istihdama ilişkin hiçbir hususta engelliliğe dayalı ayrımcı uygulamalarda bulunulamaz.” İfadesinin tüm istihdam süreçlerinde dikkate alınması zorunludur.
Engelliliğe Dayalı Ayrımcılık: BM Engelli Hakları Sözleşmesine göre engelliğe dayalı ayrımcılık; siyasi, ekonomik, sosyal, kültürel, medeni veya başka herhangi bir alandaki tüm insan hak ve temel özgürlüklerinin diğerleri ile eşit bir şekilde kullanılması veya bunlardan yararlanılması imkânını ortadan kaldıran veya bunu engelleyen her türlü ayrımın, dışlamanın veya kısıtlamanın engelliğe dayalı olarak yapılmasıdır. Engelliliğe dayalı ayrımcılık, makul uyumlaştırmanın yapılmaması dâhil her türlü ayrımcılığı kapsar.
Engelliler Hakkında Kanunda engelliliğe dayalı ayrımcılık tanımı aynı Sözleşmede yer alan ifadelerle yapılmış ve “siyasi, ekonomik, sosyal, kültürel, medeni veya başka herhangi bir alanda insan hak ve temel özgürlüklerinin tam ve diğerleri ile eşit koşullar altında kullanılması veya bunlardan yararlanılması önünde engelliliğe dayalı olarak gerçekleştirilen her türlü ayrım, dışlama veya kısıtlama” olarak tanımlanmıştır.
Kanunda ayrıca dolaylı ve doğrudan ayrımcılık tanımlarına yer verilmiş, engelliliğe dayalı ayrımcılığın yapılamaz olduğu, ayrımcılıkla mücadelenin engellilere yönelik politikaların temel esası olduğu hüküm altına alınmıştır.
Buna göre; doğrudan ayrımcılık; “engelliliğe dayalı ayrımcılık temeline dayanan ve engellinin hak ve özgürlüklerden karşılaştırılabilir durumdakilere kıyasla eşit şekilde yararlanmasını engelleyen, kısıtlayan veya zorlaştıran her türlü farklı muamele” olarak tanımlanırken, dolaylı ayrımcılık; “görünüşte ayrımcı olmayan her türlü eylem, işlem ve uygulamalar sonucunda engelliliğe dayalı ayrımcılık temeliyle bağlantılı olarak, engellinin hak ve özgürlüklerden yararlanması bakımından nesnel olarak haklılaştırılamayan dezavantajlı bir konuma sokulması” olarak tanımlanmıştır.
Çoğu zaman engelli bireyler ve aileleri, maruz kaldıkları durumların, engelliliğe dayalı dolaylı ya da doğrudan bir ayrımcılık olup olmadığının ayrımında olmadıkları görülmektedir. Birçok engelli bireyin farklılıklarını içselleştirdikleri, kendilerine uygulanan her türlü negatif davranışı ve maruz kaldıkları her türlü olumsuz ve durumu normal kabul ettikleri görülmektedir.
Hem engelli bireylerin hem de tüm toplumun, engelliliğe dayalı ayrımcılığın ne olduğu konusunda bilgilendirilmeleri ve ayrımcılık yapmanın bir suç olduğu konusuna dair farkındalık oluşturulması gerekmektedir. Aksi halde yaşanan sorunlar kanıksanacak, kemikleşecek ve bu nedenlerle olumsuzlukların değiştirilmesi mümkün olmayacaktır. Tüm bunların en vahim sonucu; toplumsal değişim için harekete geçilemeyecek olmasıdır.
BM Engelli Hakları Sözleşmesinin Eşitlik ve Ayrımcılık Yasağı başlıklı 5. Maddesinde “Taraf Devletler, engelliliğe dayalı her türlü ayrımcılığı yasaklayacak ve engellilerin herhangi bir nedene dayalı ayrımcılığa karşı eşit ve etkili şekilde korunmasını güvence altına alacaktır” ifadesi yer alır.
Engelliler Hakkında Kanunda ise eğitim ve istihdam kısımlarında, ayrımcılığın yasak olduğu ifade edilmiş ancak bir yaptırım öngörülmemiştir. Engelliliğe dayalı ayrımcılık suçuna yönelik Türk Ceza Kanunu (TCK) 122. Maddede, hapis cezası verilmesi hüküm altına alınmış ancak, 122. Maddenin “ayrımcılık” olan başlığı 2014 yılında “nefret ve ayrımcılık” olarak değiştirildiğinden; ayrımcılık suçunun nefret saikiyle gerçekleşmesi şartı getirilmiştir. Ayrımcılık suçunun nefret saikiyle işlenmiş olduğunun ispatının ne denli güç olduğunu belirtmekte fayda var.
TCK 122. Maddesi “Nefret ve Ayrımcılık” Başlığında şu ifadeler yer alır: “(1) Dil, ırk, milliyet, renk, cinsiyet, engellilik, siyasi düşünce, felsefi inanç, din veya mezhep farklılığından kaynaklanan nefret nedeniyle;
a) Bir kişiye kamuya arz edilmiş olan bir taşınır veya taşınmaz malın satılmasını, devrini veya kiraya verilmesini,
b) Bir kişinin kamuya arz edilmiş belli bir hizmetten yararlanmasını,
c) Bir kişinin işe alınmasını,
d) Bir kişinin olağan bir ekonomik etkinlikte bulunmasını, engelleyen kimse, bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.”
Engelli bireylerin temel hak ve özgürlüklerini eşit bir biçimde kullanmalarının önündeki her türlü engel, ayrımcılığın bir aktörüdür. Engelli bir bireyin sırf engelli olduğu için istihdamdan uzaklaştırılmak istenmesi, düşük ücret uygulaması, erişilebilirlik önlemlerinin alınmıyor olması, makul düzenleme taleplerinin karşılanmaması, çalışma ortamında ihtiyaç duyduğu araç ve gereçlerin temin edilmemesi; ayrımcılık olarak değerlendirilmelidir.
Diğerleri ile eşit bir biçimde hayata dâhil olma haklarının bilincinde olan engelli bireyler aynı zamanda kendilerinin sosyal dışlanmalarına neden olan her türlü hareketi, reddedici bir bilince de sahip olmalıdırlar.
Şikayet ve bildirim hakkı: Ayrımcı uygulamalara maruz kalanların hangi yollarla şikayet haklarını kullanabileceğine dair bilgiler için sitemizin Engelli Hakları” bölümünde “Engellilerin Problemler Karşısında Başvuru Yapabileceği Kurum/Kuruluşların İletişim Bilgileri” başlığını inceleyiniz.
Engelsizkariyer.com için hazırlayan: Ayşe Sarı | SAHİMSEN Engelliler Komisyon Başkanı
Engelsizkariyer.com’u kaynak göstermeden kopyalanması yasaktır. Copyright © 2022 Tüm Hakları Saklıdır.
