İstihdam ve çalışma hakkı, doğuştan sahip olduğumuz insan hakları arasında yer almakla birlikte; engellilerin topluma tam katılımını sağlayacak ve bağımsız yaşamalarını destekleyecek temel haklardan sayılabilir.

İstihdam hakkından yararlanma ve kota uygulaması: Ülkemiz mevzuatına göre; doğuştan veya sonradan; bedensel, zihinsel, ruhsal, duyusal ve sosyal yetenekleri bakımından engel oranının %40 veya üzerinde ve çalışabilir durumda olduğunu mevzuat hükümlerine göre alınacak sağlık kurulu raporu ile belgeleyenler; engelli olarak istihdam edilme hakkına sahiptir. 18 yaş altı çocuklar için bu hak; özel gereksinim raporuna göre “hafif düzeyde özel gereksinimi vardır (%40-49)” ibareli 1’inci kategori ve üzerindeki tüm kategoriler için geçerlidir. Engellilik raporunda, “çalışamaz” ibaresi olanlar, istihdam edilemezler.

İş Kanunu’na ve Yurtiçinde İşe Yerleştirme Hizmetleri Hakkında Yönetmelik’e göre işverenler; işyerinin işçisi iken engelli hâle gelenlere öncelik tanıyarak 50 veya daha fazla işçi çalıştırdıkları özel sektör işyerlerinde %3 engelli işçiyi çalıştırmakla yükümlüdürler.

Çalıştırılamayacağı iş alanları: Engelliler, sağlık kurulu raporunda çalıştırılamayacakları belirtilen işlerde çalıştırılamaz. Rapor başvurusu yapanlara, “çalışamayacağı iş alanları” kısmının doldurulmasını istemelerini öneririz. Çalıştırılamayacağı iş alanlarına aşağıdaki örnekleri verebiliriz.

-Zihinsel engelliler için; “hesap gerektiren işlerde çalışamaz”,

-Görme engelliler için; “görmeyi gerektirecek işlerde çalışamaz”,

-Yürüme engeli olanlar için “ayakta durmayı gerektirecek işlerde çalışamaz”,

-Organ nakli olmuş bireyler için “ağır işlerde çalıştırılamaz/enfeksiyon riski olan yerlerde çalıştırılamaz”,

-Astım, KOAH teşhislerinde “kapalı-havalandırma olmayan, tozlu ortamlarda çalıştırılamaz”

Birleşmiş Milletler Engelli Kişilerin Hakları Sözleşmesi (2006): Temel felsefesi; engelli bireylerin, tüm insan haklarına, ayrımcılığa uğramadan erişimlerini sağlamak olan Sözleşme’nin 27’nci maddesi; çalışırken engelli hale geleneler dahil tüm engellilerin açık iş gücünde olmak şartı ile özel sektörde ve kamuda istihdam edilmeleri gerektiğini ortaya koymaktadır. Sözleşme, engel durumu nedeniyle işyerinde, erişilebilirliğin sağlanmasını zorunlu kıldığı gibi kişiye özel önlemlerin (makul düzenlemeler) de alınmasını şart koşar ve makul düzenlemenin reddini, engelliliğe dayalı ayrımcılık olarak kabul eder.

Makul düzenleme örnekleri: Makul düzenlemeye; görme engelli çalışan için bilgisayar okuma programının sağlanmasını, gerekirse; işe geliş saatlerinde düzenleme yapılmasını, refakatçi bulundurmasına izin verilmesi (bedensel engelliler, zihinsel yetersizliği olanlar için) hasta alt bezi ya da sonda kullanan çalışan için tuvalete, uygun masa konulmasını örnek olarak verebiliriz.

Gözden Geçirilmiş Avrupa Sosyal Şartı (1996): Şart’a göre, engellilerin çalışma koşullarını, gereksinimlerine uyarlamak ya da engel durumuna göre çalışmayı düzenlemek zorunludur.

ILO sözleşmeleri: Engellilerin istihdam ve çalışma hakkının hayata geçirilmesinde, ILO (International Labour Organization-Uluslararası Çalışma Örgütü)’nun kabul ettiği sözleşmelerin ve tavsiye kararlarının da dikkate alınması gerekmektedir. ILO 111 sayılı Ayrımcılık (İş ve Meslek) Sözleşmesi (1958) ve 159 sayılı Sakatların Mesleki Rehabilitasyon ve İstihdamı Hakkında Sözleşme (1983), taraf olduğumuz sözleşmeler arasındadır. Sözleşmeler, engelli işçiler için alınan tedbirlerin, engeli olmayan işçiler aleyhine bir ayırımcılık olarak kabul edilmeyeceğini vurgulamaktadır.

T.C. Anayasası, 5378 sayılı Engelliler Hakkında Kanun, 4857 sayılı İş Kanunu, İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu, Postalar Halinde İşçi Çalıştırılarak Yürütülen İşlerde Çalışmalara İlişkin Özel Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik, İş Kanununa İlişkin Fazla Çalışma ve Fazla Sürelerle Çalışma Yönetmeliği ve 1475 sayılı İş Kanunu (eski) metinlerinde yer alan, engellilere ilişkin haklardan bazıları aşağıdadır:

- İşe başvuru, alım, önerilen çalışma süreleri ve şartları ile istihdamın sürekliliği, kariyer gelişimi, sağlıklı ve güvenli çalışma koşulları dâhil olmak üzere istihdama ilişkin hiçbir hususta engelliliğe dayalı ayrımcı uygulamalarda bulunulamaz.

- Ayrımcılık veya farklı muamele gösteren kurum, kuruluşlar ile işverenler için Türk Ceza Kanunu’nun 122’nci maddesi hükümleri uygulanır.

- İşin niteliği gerektirmediği sürece, engellilik oranına üst sınır getirilemez ve engel grupları arasında ayrım yapılamaz. Ağır engellilerin ve vesayet altında olan engellilerin, istihdam edilmelerine engel olan yasal düzenleme yoktur.

- Engelliler için alınacak tedbirler eşitlik ilkesine aykırı sayılmaz.

- Engelliler, çalışma şartları bakımından özel olarak korunurlar.

- Kamu ve özel sektör işverenleri, çalıştırmakla yükümlü oldukları engelli işçileri İŞKUR aracılığıyla sağlar. Engelliler, 15 yaşından itibaren İŞKUR’a kayıt yaptırabilirler.

- iş yerlerinde makul düzenlemelerin, işverenler tarafından yapılması zorunludur.

- İşverenler, işyerlerini engellilerin çalışmalarını kolaylaştıracak ve işin engelli çalışana uygunluğunu sağlayacak şekilde hazırlamak, sağlıkları için gerekli tedbirleri almak, mesleklerinde veya mesleklerine yakın işlerde çalıştırmak, işleriyle ilgili bilgi ve yeteneklerini geliştirmek, çalışmaları için gerekli araç ve gereçleri sağlamak zorundadırlar.

- İşyerinden malulen ayrılıp sonradan maluliyeti ortadan kalkan işçiler; işyerlerine dönmek istediklerinde, işveren bunları, boş yer varsa derhal, yoksa boşalacak ilk işe, o andaki şartlarla işe almak zorundadır.

- İşçinin, farklı bir işleme tabi tutulmadan, işi; evinde ya da teknolojik iletişim araçları ile işyeri dışında yerine getirmesi esasına dayalı –yazılı-iş ilişkisi kurulabilir.

- İşveren, iş sağlığı ve güvenliği yönünden risk değerlendirmesi yapmak veya yaptırmakla yükümlüdür.

- Gece çalışması (20.00-06.00 saatleri arası) nedeniyle sağlığının bozulduğunu raporla belgeleyen işçiye işveren, olanakların elverdiği ölçüde gündüz postasında durumuna uygun bir iş verir.

- Aynı iş yerinde en az 1 yıl çalışan işçinin kıdem tazminatı hakkı doğar.

- Fazla çalışmayı kabul etmiş olsalar bile sağlıklarının elvermediği, işyeri hekiminin veya herhangi bir hekimin raporu ile belgelenen işçilere, fazla çalışma yaptırılmaz.

- İşin niteliğinden doğan bir sebeple işçinin sağlığı tehlikeye girerse iş sözleşmesini sürenin bitiminden önce/bildirim süresini beklemeksizin feshedebilir.

- Engelliler, işe giriş tarihleri ve engel oranlarına göre erken emeklilik hakkından yararlanabilirler.

- Engelli işçiler, EKPSS ve kura için başvuru yapabilir.

- İstihdam süreçlerinde sorun yaşayanlar, hak ihlaline ya da ayrımcılığa uğrayanlar, idari başvuru yaparak başvuru mekanizmalarını kullanabilirler.

Bilgi için bakınız: https://www.engelsizkariyer.com/BILGI-BANKASI/Engelli-Haklari/Engellilerin-Problemler-Karsisinda-Basvuru-Yapabilecegi-Kurum-Kuruluslarin-Iletisim-Bilgileri-329

Hazırlayan: Ayşe SARI, Sosyal Hizmet Uzmanı, Engelsiz Kariyer Danışmanı

Not: Firmanızda işverenler ve engelli çalışanlar için ayrı ayrı engelli istihdamında engelli hakları veya engelli istihdamında savunuculuk eğitimleri ve danışmanlık almak için bizimle iletişim kurabilirsiniz: info@engelsizkariyer.com

İzinsiz ve kaynak gösterilmeden kopyalanamaz çoğaltılamaz! Copyright © 2025, Engelsizkariyer.com - Her hakkı saklıdır.